Hayotga qarshi jinoyatlar

Milliy yoki irqiy adovat zamirida sodir etilgan qasddan odam o`ldirish
(O`zR JK 97-moddasi 2-qismi «k» bandi)
Jabrlanuvchining u yoki bu millatga, irqqa yoki elatga mansubligi bois, u yoki bu irq, millat yoxud elatning hayot tar­ziga, turmushiga, madaniyatiga, urf-odatiga, oilaviy tutumiga adovat yoki nafrat tufayli sodir etiladigan qotillik milliy yoki irqiy adovat zamirida sodir etilgan qasddan odam o`ldirish (JK 97-moddasi 2-qismining “k” bandi) sifatida ko`rilishi zarur^17[17].
Boshqa millat, irq yoxud elat vakilini tamagirlik, rashk, o`ch va hokazo sabablar bilan o`ldirish JK 97-moddasi 2-qismi “k” bandi bo`yicha kvalifikatsiya qilinmaydi. Ayni paytda aybdorda ushbu sabablar bilan birga mustaqil kvalifikatsiya qilinadigan belgilarni vujudga keltiradigan boshqa holatlar ham aniqlangan bo`lsa, bu kvalifikatsiya qilishda o`z aksini topishi shart.
Shuni nazarda tutish kerakki, odam o`ldirishda millatchilik, irqchilik motivlarining mavjud bo`lishi ayni paytda subyektda boshqa: tamagirlik, bezorilik niyatlarining mavjud bo`lganligini istisno etmaydi. Bunday hollarda aybdorning qilmishlari O`zR JK 97-moddasi 2-qismining «k» bandi va 97-modda 2-qismining tegishli bandi bilan kvalifikatsiya qilinishi zarur.


Bezorilik oqibatida qasddan odam o`ldirish
(O`zR JK 97-moddasi 2-qismi «l» bandi)

Jamiyatga va umume'tirof etilgan axloq normalariga nisba­tan oshkora hurmatsizlik, jamoat tartibiga oshkora bo`ysun­maslik, o`zini atrofdagilarga nisbatan qarshi qo`yish, ularga be­pisand munosabatni namoyish etish istagi asosida sodir etilgan qasddan odam o`ldirish “l” bandi bo`yicha kvalifikatsiya qilinadi.

Bezorilik oqibatida odam o`ldirish ko`pincha hech qanday sa­babsiz yoki o`ldirish uchun arzimagan sababdan kelib chiqishi mum­kin. Qotillikda bezorilik shu bilan tavsiflanadiki, subyekt ko`zga tashlanadigan sabablarsiz odam o`ldiradi va bundan qo­niqish hosil qiladi, yoki jamiyatda o`rnatilgan xulq-atvor qoida­larini qasddan mensimaslik jarayonida jabrlanuvchini o`ldir­adi. Bunday holda aybdorning harakatlari JK 277-moddasi bo`yicha qo`shimcha kvalifikatsiya qilishni talab etmaydi<sup>18[18]</sup>.
Agar aybdor tomonidan bezorilik oqibatida odam o`ldi­rilgandan so`ng jamoat tartibini qo`pol ravishda buzish va ja­miyatga nisbatan ochiqdan-ochiq hurmatsizlik ko`rsatish, shunin­gdek, o`zganing mol-mulkini yo`q qilish yoki unga shikast yetkazish bilan bog`liq harakatlar qasddan sodir etilgan bo`lsa, qilmish JK 97-moddasi 2-qismining “l” bandi hamda JK 277-moddasi­ning tegishli qismlari bilan kvalifikatsiya qilinishi lozim<sup>19[19]</sup>.
Bezorilik oqibatida qotillik sodir etilgan joy qilmishni JK 97-moddasi 2-qismining “l” bandi bo`yicha kvalifikatsiya qi­lishda ahamiyatga ega emas.
O`zaro janjal, shaxsiy adovat bilan bog`liq munosabatlar oqibatida sodir etilgan qotillikni, jamoat tartibi bu­zilgan bo`lsada, bezorilik oqibatida sodir etilgan qotillik deb qaramaslik lozim. “Bezorilik oqibatida qasddan odam o`ldirish jinoyatini o`zaro janjal yoki urushish oqibatida sodir etilgan qotillikdan (JK 97-moddasining birinchi qismi) farq­lash uchun urush-janjal tashabbuskori kim ekanligi, nizo odam o`ldirishda bahona sifatida foydalanish aybdor tomonidan ataylab uyushtirilgan-uyushtirilmaganligini aniqlash lozim. Agar urush yoki janjal jabrlanuvchi tomonidan boshlangan bo`lsa yoki nizoga uning g`ayrihuquqiy xulq-atvori sabab bo`lgan bo`lsa, aybdor bezorilik oqibatida odam o`ldirish jinoyati uchun javob­gar bo`lmaydi”^20[20].
Shaxsning qasddan janjal paytida, sovuq munosabatlar tufayli, mushtlashish chog`ida o`ldirganligini ham, hatto bunda jamoat tartibi buzilgan bo`lsa ham, bezorilik oqibatidagi odam o`ldirish deb hisoblash mumkin emas.
Bezorilik oqibatida odam o`ldirilganida boshqa motivlar: rashk, o`ch olish, nafrat, hasad singarilar ham bo`lishi mumkin. Bunday hollarda ana shu motivlarni farqlash va ulardan qaysi biri jinoyatni sodir etishda ustunlik qilganligini, qaysi motiv ustun bo`lganligini aniqlash muhimdir. Yuqoridagilarga asoslanib aybdorni JK97-modda 2-qismi qaysi bandi bilan javobgarlikka tortish masalasi hal qilinadi.
Bezorilikni rashk va o`ch olishdan farqlash uchun bu motivlarning tabiati turlicha ekanligi inobatga olinmog`i lozim. Chunonchi, agar bezorilikning motivi jamoat tartibiga qarshi qaratilgan va aybdorning jabrlanuvchini mensimasligida ifodalansa, rashk va o`ch olish motivlari ayblanuvchi va jabrlanuvchi o`rtasidagi jinoyat sodir etishdan avvalgi shaxsiy munosabatlar hisoblanadi.
Agar bezorilik oqibatida odam o`ldirish jarayonida aybdor jamoat tartibini buzgan bo`lsa, uning qilmishlari jinoyatlarning jami bo`yicha O`zR JK 97-modda 2-qismi «l» bandi va JK 277-moddasi bilan kvalifikatsiya qilinishi kerak.