“ххi асрда илм-фан тарақҚиётининг ривожланиш истиқболлари ва уларда инновацияларнинг тутган ўрни” мавзусидаги республика илмий-online конференцияси материаллари

№
Xitoy tilida 
1. 
Bosh kelishik 
---- 
2. 
Qaratqich kelishigi 
的 
3. 
Tushum kelishigi 
把，将 
4. 
Jo`nalish kelishigi 
对，向，给，到，朝，冲，往 
5. 
O`rin-payt kelishigi 
在 
6. 
Chiqish kelishigi 
从，离，自， 
由，打 
O’zbek tilida gapda so’zlarni bir-biriga bog’lashda asosan kelishik qo’shimchalardan 
foydalaniladi. O’zbek tilida kelishiklar oltita turga bo’linsa, xitoy tilida predloglar uch guruhga joy, 
vaqt va sherik (partnyor)ga ishora qiluvchi predloglarga bo’linadi.
O’zbek tilida jo’nalish kelishigi –ga qo’shimchasi bilan ifodalanadi. Ushbu qo’shimcha 
harakatning bajarilishida vosita bo’lgan predmetni anglatganda kimga? nimaga? so’roqlariga javob 

---

“ХХI АСРДА ИЛМ-ФАН ТАРАҚҚИЁТИНИНГ РИВОЖЛАНИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ ВА УЛАРДА ИННОВАЦИЯЛАРНИНГ 
ТУТГАН ЎРНИ” МАВЗУСИДАГИ РЕСПУБЛИКА ИЛМИЙ-ONLINE КОНФЕРЕНЦИЯСИ МАТЕРИАЛЛАРИ 
145 
bo’ladi. Xitoy tilida 对 predlogi to’g’ri keladi. 对dui，对于duiyu，关于guanyu. Ushbu guruh 
predloglar –ga ko’ra, asosan, nisbatan deb tarjima qilinadi. Ular ma’no jihatidan bir-biriga yaqin, 
ayniqsa “对” hamda “对于” predloglari odam, narsa – buyum, harakat o’rtasidagi o’zaro 
munosabatga ishora qiladi. Odatda, 对于ning o’rniga 对ni ishlatilish mumkin, ammo 对ning 
o’rnida hech qachon 对于ishlatilmaydi. Umuman olganda, 对于predlogining ishlatilishi ko’p 
uchramaydi. 对ning yana bir xususiyati shundaki, ushbu predlogdan keyin ham bir bo’g’inli, ham 
ko’p bo’g’inli so’zlar ishlatilishi mumkin.
Ushbu predloglar ikki shaxs o’rtasidagi aloqaga ishora qilganda va to’ldiruvchi bir 
iyeroglifli ot yoki olmosh bilan ifodalanganda, har doim 对dui ishlatiladi, aksincha 对于duiyu 
ishlatilmaydi. Bu ikki predlogning bir – biridan yana bir farqi shundaki, 对于dan so’ng, asosan, ikki 
bo’g’inli so’zlar ishlatiladi va bu predlogni, ko’pincha kitobiy va yozma nutqda ko’rishimiz 
mumkin. 对duining to’ldiruvchisi shaxs bo’lganda, ushbu predlog “对…满意” “dui…manyi” 
mamnun bo’lmoq， “对…了解” “dui…liao jie” …haqida bilmoq/ma’lumotga ega 
bo’lmoq，“对…信任” “dui…xin ren” …ishonmoq/ishonch bildirmoq，“对…佩服” “dui…pei fu” 
…qoyil qolmoq，“对…有兴趣” “dui…you xing qu” …qiziqmoq，“对…怀疑” “dui…huai yi” 
…shubhalanmoq ko’rinishida ko’proq uchraydi. Masalan: 
老师对我说今天没有课 
Laoshi dui wo shuo jintian meiyou ke
Ustoz menga qarab bugun dars yo’qligini aytdi.
Ushbu gapda predlog olayotgan to’ldiruvchi olmosh (men olmoshi) bilan ifodalanyapti, shu 
sababli, bu gapda 对 dui predlogini qo’llanadi. 
对于你们的作为我不想说什么 
Duiyu nimen de zuowei wo bu xiang shuo shenme.
Sizlarning menga bo’lgan munosabatingizga ko’ra, men hech narsa deyishni xohlamayman.
Ushbu gapda esa, to’ldiruvchi ikki bo’g’inli so’z bilan ifodalangani bois, gap boshida 
对于duiyudan foydalaniladi.
Yana bir guruh jo’nalish kelishigiga ekvivalent qo’shimchalar向xiang，朝chao，冲chong. 
朝，冲
predloglari odatda, o’zidan so’ng, shaxs talab qiladi. Ushbu predloglarni o’rganish 
jarayonida 向 hamda yuqoridagi 对ning farqini ajrata olish lozim. Aytilganidek, 对predlogi 说shuo 
gapirmoq，了解liaojie bilmoq，理解lijie tushunmoq，感兴趣ganxingqu qiziqmoq kabi fe’llarni 
talab qiladi. Ammo 向predlogi esa ko’pincha 问wen savol so’ramoq，大听dating so’rab bilib 
olmoq，学习xuexi o’rganmoq，提问tiwen savol ko’tarmoq kabilarni talab qiladi. E’tiborli jihati 
shundaki, bu ikkala predlogdan so’ng ham 理解lijie tushunmoq fe’li qo’llaniladi. Lekin bu ikki 
predlog oldidan qo’llanilganda ma’nolari turlicha bo’ladi. 对dui bilan ishlatilganda bilmoq, 向bilan 
kelganda esa so’ramoq ma’nosida keladi. Masalan: 你为什么老冲别人发火？ 
Ni weishenme lao chong bieren fahuo?
Sen nega doim boshqalarga jahl qilasan? 
“对/向…表示感谢” “dui/xiang…biaoshi ganxie” “-ga minnatdorchilik bildirmoq” 
birikmasida 向ning to’ldiruvchisi faqatgina shaxs bo’la oladi. Ammo 对da esa to’ldiruvchi 
shaxsdan tashqari, yana shaxsga aloqador so’zlar (harakat, muomala, narsa - buyum) ham bo’lishi 
mumkin. Masalan: 
我们公司对/向贵公司表示感谢 
Women gongsi dui/xiang gui gongsi biaoshi ganxie
Korxonamiz sizning korxonangizga o’z minnatdorchiligini bildiradi.
我们公司对你们的支持表示感谢
Women de gongsi dui nimen de zhichi biaoshi ganxie

---