Ñholpon nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi Òoshkent 2010
Download 3.58 Mb. Pdf ko'rish
|
Bogiy Hakim
Kulartakin harbiy. Sayidbattol arab qoshini qomondoni. Jaloyir arab ruhoniysi. Ibn Muoz arab qoshini qomondoni. Zayd elchi. Mulozim, qorovul, qullar, dehqonlar, harbiylar, arab askarlari va boshqalar. Voqea VIII asrning ikkinchi yarmida Movarounnahrda otadi. BIRINCHI PARDA BIRINCHI KORINISH Otashning uyi. Bahor. Bir chekkadan toglar, qirlar yashnab korinadi. Uyda yolgiz oltirgan Gulobod oldiga Otash kirib keldi. O t a s h. Qizing qani?
261 G u l o b o d . Chiqib edi dalaga. Òabiatni, bahorni kop sevadi, Kokatlarda soatlarcha yotadi. Unga dala, gulu chechak bolsa bas! O t a s h . Ham gozal-u va ham arzon bir havas. G u l o b o d . Gulga botib kelyapti, hov ana. O t a s h . (Qaraydi). Qollarida, chakkasida gul-lola. G u l o y i n . (Bir quchoq lola-gullar kotarib kiradi). Salom, dada. O t a s h . Salom, qizim. G u l o b o d . Yolgizim, lola kabi ochilibsan ozing ham. G u l o y i n . Lola kabi yuzim qizil, ichim gam. G u l o b o d . Nega darkor, qizim, axir shu gaplar, Xursandsan-ku, qollaringda chechaklar. G u l o y i n . Chechak bilan xursand bolsa gar odam, Yer yuzida bolmas edi qaygu-gam. 262 Hamma unda yolgiz bir gul terardi, Na xohishi, na ozori, na dardi... Mana bahor, butun atrof lola, gul, Hamma odam terganda ham yotar mol. Gul ochilgan qoyalarning boshida, Lolalar bor buloqlarning toshida. Ammo hech kim shod-u xurram emas-ku? (Lolani korsatib). Baxtiyorlik alomati emas bu. Bahor ozi yaxshi narsa, shubhasiz... O t a s h . Iching tola mano sening dono qiz. G u l o y i n . Yurtimizda hatto yaqin zamonda Kop bayramlar bolar ekan bahorda. Juda xurram otar ekan u damlar, Oynar ekan, kular ekan odamlar. Qani osha bayramlardan bir nishon? Xursandmasmen, onajonim, sen ishon. Dalalarda lola terib yurarkan. Kop ajoyib fikrlarga tushdim man, Ozing aytgan ertaklarni esladim... (P a u z a) Ertak boshqa. Hayot boshqa... qoldim jim. Hozir agar sen bolmasang musulmon Dushman bermas yemoq uchun parcha non. (Gullarni korsatib). Bu korganing lola emas, yolgiz qul, O t a s h . Biz qul edik, hozir butun olka qul. Hozir gap shul: kim musulmon, kim kofir. 263 G u l o y i n . Erkak-ayol oz yurtiga musofir. Mana senga kerak bolsa gulbahor, Bahor emas, ustimizga yogar qor. Dada, nima yangi gap bor shaharda? O t a s h . Xurosondan chopar kepti saharda, Xalofatdan bolgan emish bir farmon: Paykand qilinsin deb yer bilan yakson. G u l o b o d . Essiz shahar, essiz shahar, yo tavba! Uni vayron qiluvdi-ku Qutoyba. Gozal shahar boyqushlarga oshiyon Bolib qoldi. Kaltakesak va ilon Qadim oliy saroylardan shul qoldi, Zor shahardan nishon bolib kul qoldi, Yaxshiki yer yutdi osha tulkini. O t a s h . Poykanddagi elning bori mulkini, Qaramasdan yigi-sigi, faryodga, Karvon-karvon kochirganda Bogdodga, Butxonadan topgan ekan bir sanam, Oltin bilan rop-rosa qirq ming dirham. U sanamning kozlarida kabutar Òuxumicha keladigan injular Bolgan ekan. Qutoybaning ozi ham, Yer yuzida bunchalik boy shahar kam, Deb Hajjojga yozgan ekan maktublar, Kochirganda karvon-karvon oltin-zar. G u l o y i n . Yana uni yakson qilish nedarkor? 264 O t a s h . Sen bilmaysan, bunda katta hikmat bor. Xalq yangidan qozgalmoqda. Dushmanlar Korsatmoqchi shuning uchun bir hunar: Odamlarning yuragini olmoqchi, Bogoziga yana changal solmoqchi. G u l o y i n . Poykand bilan na dahli bor bu ishning? O t a s h . Sodda bolma, bosqinchilar fikri keng. Bu yerlarga ular yangi kelganda, Zor qarshilik korgan ekan Poykandda. Bosqinchiga qarshi chiqib butun xalq, Barchasini qilgan ekan qonga garq. Mingan oti tizza boyi qon kechib, Song Qutoyba kelgan ekan qon ichib. Saroylarni olovlarga u tutgan, Qilich tutgan har bir jonni quritgan: Xotinlarni asir olgan hech qoymay, Mol toplagan oljaga hech u toymay. Lekin bular, bu jazolar, bu balo Bosqinchiga berolmagan tasallo. Vayrona ham xotirini buzarmish... G u l o b o d . Ajab bir xalq, ajab bir hol, ajab ish! O t a s h . Yer yuzidan bir shaharni yoqotmoq Bilan ular xalqning kozin qorqitmoq Fikridalar. Mudhish bir ish. Ham isyon Qozgalmasmish shunday qilsa begumon.
265 Vodiylardan xiroj ortib otganda Xotirlari buzilmasmish Poykandda! G u l o y i n . Unga qarshi qozgalibdi kim yana? O t a s h . Butun xalq. Butun vodiy. Muqanna! G u l o y i n . Kim? Muqanna? Kim ekan u? O t a s h . Kop gaplar bor: marvlik ekan, niqobdor, Ochmas ekan odamlarga yuzini, Soylamoqda hamma uning sozini, Xudo ham men, mening ozim paygambar, Deyar emish sozlaganda har safar. G u l o y i n . Buxoroda nima gaplar bor ekan? O t a s h . Òort martaba qaytib kordi u dindan. Bosqinchilar tinkasini quritdi, Ulamolar avray berib qon yutdi. Xudotlarning hammasi ham begumon Bolgan emish hozir endi musulmon. G u l o b o d . Arablarga zor ish qildi xojamiz. G u l o y i n . Dabdabali masjid soldi betamiz.
266 O t a s h . Endi uning masjidiga bejanjal Borgan odam yashar emish behalal. Ular hatto pul berarmish juma kun Namozgohga ozi kelgan xalq uchun. G u l o b o d . Biz ham borib pul olaylik bolmasa. G u l o y i n . Agar mening pulga konglim tolmasa, Unda nima? Yo boldingmi musulmon? Bosqinchiga keltirdingmi sen imon? G u l o b o d . Yoq, hali yoq. Hali toza vijdonim, Otashgohning olovida bu jonim. G u l o y i n . Otash desang konglim tushar bir gashga. O t a s h . Biz hali ham topinamiz otashga. Senchi, qizim? G u l o y i n . Nima qila olar edim men ozim? Qancha baland uchsa hamki chumchuq qush Uyasida organganni oqirmish. Yosh chogimdan otga tomon sen tortding, Sen otashga topinmoqni orgatding. Nima qilay. Men nimani bilardim? Yosh bolani yolga boshlar avval kim? Ota-ona. Shundaymasmi? Ozing ayt!
267 O t a s h . Yoshlik ozi bolar ekan qiziq payt, Bola yolgiz organishni bilarkan. (P a u z a) Ixtiyorni hozir sanga berganman, Yosh emassan, qizim, endi yolingni Ozing tanla; hech kim tutmas qolingni. G u l o y i n . Na otashdan, na Muhammad dinidan Foyda korgan bir kimsani bilmayman. Shuncha yillar otashgohga topindim Va bilmadim ilohim kim, tangrim kim? Qaygusi yoq biror kunni kormadim, Biror soat men baxtiyor bolmadim. Isinmadim oloviga hech qachon, Yorimadim, bololmadim charogon. Otinidan tolelari shor boldim, Òutunidan ikki kozi kor boldim. Ixtiyorni bersang agar menga san, Ozodlikka topinardim yolgiz man. G u l o b o d . (Tashqariga qarab). Oq kiyingan birov keldi eshikka. O t a s h . Bizning uyga kelyapti u tikka. G u l o y i n . (Qaraydi). Oqqa buncha belanibdi u odam? G u l o b o d . Oq ichida oyogi ham, boshi ham. (Girdak kiradi. Kiyimlari tamom oq). 268 O t a s h . E, Girdak-ku, bu oq kiygan farishta! (Korishadilar). G i r d a k . Bir alomat bolar ekan har ishda, Isyon qildim. Muqannaga topindim. G u l o y i n . Arablarchi? Nima uchun oq kiyim? Muqanna kim? Qaydan chiqdi bu xil nom? G i r d a k . Kimligini sizga qilay men elon: Hoshim ibn Hakim degan bir odam, Xorlanganlar uning uchun muhtaram. G u l o b o d . Bir niqobdor, afsonachi, sehrgar. G i r d a k (kulib). Yangi chiqqan bir nayrangboz paygambar. Shundaymi? Yoq! Sehrgarmas, donishmand! Arab aytgan paygambardan ham baland. U, odam u. Odamlarga rahnamo, Boshin silar qayda bolsa benavo, Faqirparvar yolboshchi u. Va, ammo, Dushman bolsa korinmasin koziga, Uni korgan dushman kelmas oziga. O t a s h . (Hayajon ichida). U, qayda u? G u l o y i n . Uni korsak mumkinmi?
269 G i r d a k . Oq kiyim kiy, kormoq bolsang sen uni. Oq kiyinar uni kormoq bolganlar, Yurak-bagri gussa bilan tolganlar. (Chiqib ketdi). O t a s h . Oq kiyinar uni kormoq bolganlar? G u l o y i n . Yurak-bagri gussa bilan tolganlar? G u l o b o d . (Yana tashqariga qaraydi). Darvozaga qadam qoydi yana kim? G u l o y i n . Qara, bormi ustlarida oq kiyim? O t a s h . (Qaraydi). Allaqancha qilich taqqan arablar. 270 G u l o y i n Kecha-kunduz sanqishadi darbadar. (Eshik ochildi. Jaloyir, Sayidbattol va bir necha askar kiradi). J a l o y i r . Salom, Otash! (Otashning gazablanganini korib). Nima, halal berdikmi? B a t t o l . Nega jimsan, yo befursat keldikmi? O t a s h . (Sekin, kinoya bilan). Halal bermas sizday aziz mehmonlar!.. Guloyin. (Oz-oziga). Oq kiyinar uni kormoq bolganlar!.. O t a s h . (Kinoya bilan davom etadi). Bu xomush uy bukun boldi bir bozor, Kirib-chiqar har kun ming xil xaridor. Soz boladi har xil ikir-chikirlar, Xalofatdan bunda kelar fikrlar. Butun jahon siyosati, din, quron, Soz boladi kim kofir, kim musulmon! Ruhoniylar, qomondonlar keladi, Sehrgarlar, bilimdonlar keladi. Yetmasinmi, bu boshimiz osmonga? Shundan ortiq baxt bolarmi insonga! Salom bolsin, uy torimiz sizniki. J a l o y i r . (Battolga). Kordingizmi, gazabining yoq cheki,
271 (Otashga) Rahmat oglim, bizga ozing keraksan. O t a s h . Òaqsir, hali men musulmon emasman. J a l o y i r . Endi bas qil, yurma bunday beimon, Bizga topin, bolgil endi musulmon! B a t t o l . (Guloyinga nazar tashlab). Qizingni ham qoyma bunday darbadar! G u l o y i n . (Battolga qarab). Oq kiyinar uni kormoq bolganlar... J a l o y i r . Zarafshonda kofir yolgiz sen qolding. O t a s h . Yolgiz qolsam bolar ekan dunyo keng, Dunyoni keng kormoq tilak shul edi. B a t t o l . Ochiladi bu kun xojang maschidi. J a l o y i r . Jaholatda ketmay desang bekafan, Sen quronga topinmoqqa majbursan! B a t t o l . Qani, ketdik! (Otashni sudraydilar). O t a s h . O, dushmanlar, dushmanlar!
272 G u l o y i n . Oq kiyinar uni kormoq bolganlar. (Otash, Gulobod va Guloyinni sudraydilar. Ular qarshilik korsatadilar, dod chekadilar). O t a s h . Kimga dod aylab chekaylik biz figon? G u l o b o d . Òarqalarmu boshimizdan bu tuman? G u l o y i n . Barcha el bu zulm ila boldi ado, Xor-u, zor-u, mubtalo-yu bagri qon! P a r d a 19421943
273 MIRÒEMIR
(19101978) Millat turmush tarzi, dunyoqarashi va orzu-intilishlarining betakror qirralarini ozga ijodlardan farqli xalqona bir yosinda ozbek badiiyatiga olib kirgan hassos, donishmand shoir. Sheriyatida sozning inja mano nozikliklari, qadim va turkiyona mavqelari qad rostlab, shoirning fusunkor, zakiy hikmatlariga xizmat qiladi. SURAÒ
Lirik qissadan parchalar Olimlardan hatlab... Na oltin, na javohir edim... Armonli bir yosh shoir edim. Zuhro bolmasang ham chiroyda, Men ishqingda naq Òohir edim. Òoshlon oldi, degan kim axir? Gulday soldi, degan kim axir? Nahot poymol qutlug ishq ahdi, Bol bolurmi shunchalar taxir? Barchinoyday kutganing qani? Zardob-u qon yutganing qani? Umr yolida to yumguncha koz, Birga-birga ketganing qani? 18 Adabiyot, III
274 Gunohim ne?Jangda bolganim, Qon kechganim, yuz bor olganim. Diydoringni unutolmayin, Olimlardan hatlab kelganim... Surat, surat! Och nazarim tushar suratga... Surat, surat! Nega sen tilsiz? Òermulaman suratda xatga... Janglarda yor eding-ku, o, qiz! Surat, surat! Nega sen tilsiz?.. Kozlarimga boqasan qiygoch, Kulasan-u, kozlaringda yosh. Halqa-halqa, tarqoq sumbul soch, Zap qiyilgan bir juft qalam qosh. Kulasan-u, kozlaringda yosh... Esingdami songgi bosalar, Senga toqat tilaganlarim, Yuz ochganda ayoz bir sahar, Xayr! deb soching silaganlarim, Senga toqat tilaganlarim? Surat, surat! Nega sen tilsiz? Seni asrab tort yil qoynimda... Òopinardim, opardim... esiz! Evoh, qanday zil yuk boynimda, Seni asrab tort yil qoynimda... Ilk bagishlovlardan... I Oqshom tushar... ong-u solda Oppoq-oppoq xirmonlar, 275 Òinmay otar katta yolda Xirmon yukli karvonlar. Òolib ketar kokka yulduz... Kelinlar soch tarashur. Sen ham horgin, sochi qunduz, Senga hordiq yarashur... Koz tashla oqshomning solim chogiga, Kel sen ham Oysuluv, Kel sen ham Oysuluv Soy qirgogiga... Òun sochidan tutib shox yel Òortar olis toglarga. Asta-asta taralur yel Soya-salqin boglarga... Quyib otdi bemahal sel, Kok charogon kechqurun; Qoshiq yangrar: «Jononim, kel! Oydin, yorug bolar tun». Koz tashla oqshomning solim chogiga, Kel sen ham Oysuluv, Kel sen ham Oysuluv Soy qirgogiga... II Oxshatma Sen kelgin tong chogida, Sen kelgin naq tong misol, Òong bolqib yonogingda, Kozlarim oynata ol!.. Sen kel tush paytida ham, Daryoda epkin misol. 276 Sochlarim tozgit bir dam, Dilni ham qozgata ol! Sen kelgin oqshom, mayli, Oqshom qoshigi misol. Goyo sahnada layli, Zavqimni uygota ol! Sen kelgin oydin tunda, Albatta kel oy misol. Quchogimga afsunday, Òolin oyday tola qol... III
Dilim ranjitsa ham doq-u dagdaga, Bogimda bu oqshom jonon oynasin. Gulday chiroyidan bolay sadaga, Ochilib-sochilib, chunon oynasin. Jor bolsin bulbullar chalgan torimga, Qoshiqlar kuylayin vafodorimga, Suqlanay Oysuluv otli yorimga, Shox ohuday aylab javlon oynasin. Xiðcha belga boglab yashil rang kamar, Gullar-chechaklardan taqsin gulchambar, Òengi kam oyinchi, tengi kam dilbar... Òomoshaga kelib, osmon oynasin. Òovusday tovlangin, ey qoshi kamon, Visol chamanida bolaylik omon, Ayriliq gussasi olimdan yomon... Qolmayin zarracha armon oynasin. 277 IV Qoshiqlar toqisam nonoq bolmasa, Sendan ozga dilga qonoq bolmasa! Kuylasam tun-u kun suluvlaringni, Kuylash mumkinmi dil qaynoq bolmasa? Konglim oksinadi, konglim sinadi, Konglim bilan kongling inoq bolmasa! Konglim oksinadi uchrashganimda Oysuluvjon shox-u quvnoq bolmasa! Sening har maqoming... Yana tolpinishing kordim sahnada... Sening har maqoming nechogliq tanish! U kez uchratardim seni panada, Dilda yonish bordi, yonish va yonish. Keyin, toqatlar-toq, kutardik visol, Keyin mangulikka berishdik vada. Keyin, quchogimga tolding baxt misol Innaykin... innaykin... men boldim dada. Innaykin, ayriliq jafo toshini Bizning peshonaga urdi ayovsiz. Innaykin, yiroqda qalam qoshlimni Sogindim, sogindim, sogindim... Esiz! Esiz, ayoz tunlar, uyqusiz tunlar!.. Jang va burch... Yor hajri... Qatma-qat jafo. Nahot men seni deb boldim tutunlar? Nahot, shundoq dilbar beburd, bevafo? Yana talpinishing kordim sahnada... Sening har maqoming menga oshino. Hozir men kormasam seni panada, Shukurlar qilaman ming marta, inon! 278 Ikki dard Òushlarimda duch kelganda ham Shoxligingni aslo qoymaysan. Dam qah-qah-u, dam kozingda nam, Bu kulfatdan nechun toymaysan! Ham nafratim, ham ayanchim bor, Yurak ikki dardga mubtalo. Gamzalar... oh bekor-ku, bekor... Qayta ogir boldi bu balo! Kormay desam, kozim kor emas, Yurmay desam, oyogim butun. Ammo yurak ortiq jor emas, Xayollarda bolaman tutun. Òugilmagan bolsaydim, koshki, Bolur eding baxtli, ehtimol. Ering bilan, mayli, yarashki, Ering axir... Uvol-ku, uvol! Xat... Xating, jonon, obdan betasir, Uzilgan ið nechuk boglanur? Ozing axir, saqlayapsan sir, Oz aybingdan qalbing doglanur. Muncha uzun, muncha oh-u voh, Pushaymonga qoldimi orin? Agar senda bolmasa gunoh, Bildirmading nega sal burun? Bazmlarning guli bolganing Yolgon bolsa, boq-chi kozimga.
279 Maqtovlarning quli bolganing Yolgon bolsa ayt-chi ozimga! Qani ular? Soxta muhabbat?.. Nega fahming yetmaydi avval? Soginishga qoldimmi faqat? Dunyo ishi shundoq... Galma-gal. Òaqillatsam... Kichik uyda ochmagan chiroq, Bilamanki, sen hali uygoq. Parishonsan, xayollar tarqoq, Òun yarimdan ancha otgan choq, Bilamanki, sen hali uygoq. Bilamanki, oqiysan kitob, Sherim seni etadi kabob. Oh chekasan, bitar toqat-tob, Bilamanki, yod bolgan bir bob, Sherim seni etadi kabob. Yuragingda uygonur u soz, Òaqillatsam berasan ovoz. Xayolingda qishing bolur yoz, Ammo qaytib ketaman... Ayoz... Òaqillatsam, berasan ovoz. Bilamanki, chiqmas konglingdan, Ne yomonlik kording sen mendan? Shu vajdanki har kun singlimdan Soroqlaysan ahvolimni san... Ne yomonlik kording sen mendan?.. 280 Bugun yolda... Bugun yolda duch kelganingda, Nega birdan toxtading, jonon? Ering kelar edi yoningda, Sal qoldiki chaqirsang: «Òoshlon!» Men panaga oldim ozimni, Sen yolingga tushding haytovur. Kormaganga soldim ozimni, Janjal bolur albatta bir qur. Shorlik Òoshlon, bechora Òoshlon! Gamdiyda, hey, kozlarim, yoshlan!.. Amon!.. Xuddi shunday erta bahorda Uchrashgandik ikkov kechqurun. Ayrilgandik erta saharda, Hali issiq korinur orin... Hamon osha chinor yam-yashil, Daryo boyi zumrad soyabon... Bezovta boldi-ku andak dil, Amon, xayol! Amon, al-amon!.. Bolajon
Ey... Kozlaring muncha ham qiyiq, Muncha qiyiq, muncha betiyiq, Kiðriklaring muncha ham quyuq, Oglimga oxshaysan, bolajon! Bilmas hatto yaqin hamxonang, Ocharmidi yuragin onang? 281 Men-chi... Menchi... Men-chi, begonang... Oglimga oxshaysan, bolajon! Haftada, oyda... Amaki de, xafa bolmayman, Ota dema, yuz berur balo. Haftada kel, mayli, olmayman. Fahm etarsan axir bir yola. Haftada kel, mayli, oyda kel, Amaki de, aka de, mayli... Ammo qolmay albat mayda kel, Uzoqmas-ku, hozir Kegayli!.. Ertak... ... Qissamizni yoyma olamga, Yuragimiz bolsin jim makon. Ertak kabi soyla bolamga, Malum bolsin unga bu doston... Muhabbatning gavhar donasin Ogirlatgan tentaklar, desin. Har kun, har kun qistab onasin: Ertak, ertak, ertaklar!desin! Barini unut! Yana bahor, shovillar anhor, Boshlaringda nega yoq chambar? Yana bogda kezasan tanho, Òolib-tolib yiglaysan magar. Boshlaringda nega yoq chambar? Gul yuzingda gam kolankasi, Sozladingmi suvga tushingni?
282 Adashganlik boldi hammasi, Yaltiroq rang oldi hushingni? Sozladingmi suvga tushingni? Nega kozing bezovta, betinch, Boqishlaring bu qadar mungli? Barin unut, pushaymoning kech, Ogrimasin yangi yor kongli... Boqishlaring bu qadar mungli? Balki, esga tushdi may tuni, Òabiatning tolin oy tuni, Muhabbatga joyli-joy tuni, Vafolarga mol va boy tuni. Òabiatning tolin oy tuni... Balki esda u ilk muhabbat, Download 3.58 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling