Hozirgi kunda iqtisodchining ish joyini kompyutersiz tasavvur

modullari  quyidagilarni amalga oshiradi:
— yuridik shaxslarga hisoblash kassa xizmatini ko‘rsatish;
— bank korrespondentlari schyotlari bo‘yicha xizmat ko‘rsatish;
— kredit, depozit, valuta operatsiyalari;
— jismoniy shaxslar kiritmalarining har qanday turlari va ular
bo‘yicha operatsiyalar;
— fond operatsiyalari;
— plastik kartochkalar yordamida hisob-kitoblar;
— buxgalteriya vazifalari;
— tahlil, qarorlar qabul qilish, menejment, marketing va boshqa-
lar.
Oxirgi (to‘rtinchi) avlod ABT «mijoz — server» arxitekturasidagi
tarmoqli texnologayalarga suyanadi. Keyingi vaqtda moliyaviy tahlilning
vazifalari va biznesni boshqarishning maqsadlariga katta ahamiyat
berilmoqda. Moliyaviy xavf-xatarni nazorat qilishda, resurslarni
boshqarishda, operatsiyalarning foydaliligini, ya’ni bank xizmati-
(mahsuloti)ning mijoz va bo‘linmalar daromadini tahlil qilishga
imkon beruvchi tizimlar hozircha yo‘q. Bank biznesining rivojlanishi
bunday qurollardan kundalik faoliyatda foydalanish zarurligiga olib
keladi.
«Inkomservis» firmasi misolida ABT asosiy vazifaviy tizimchalarining
qisqacha imkoniyatlari ustida to‘xtaymiz.
Bankning operatsiya kuni dasturiy-texnologik majmua sifatida bank
hisobining ång ko‘p mehnattalab operatsiyalarini avtomatlashtiradi
(4.5- rasm). Mijozlarning shaxsiy schyotlari bo‘yicha barcha operatsiyalar
to‘lov hujjatlari asosida amalga oshiriladi. Shaxsiy schyotdan olingan
ko‘chirma åsa har biri buxgalteriya yozuvlarini aks åttiradi. Majmua
shaxsiy schyotlar bo‘yicha (hujjatlarning rasmiylashtirilgan buxgalteriya
yozuvlari asosida) mablag‘larning haqiqiy va rejalashtirilgan harakatini
amalga oshiradi. Hujjatlar bundan keyingi nazorat operatsiyasidan o‘tadi.
Barcha parametrlar mos kelganda hujjatlarning ro‘yxati tuziladi va
hisoblash kassa markazi(HKM)ga jo‘natish uchun fayl sifatida
shakllantiriladi. Korrespondentlik schyoti orqali o‘tgan hujjatlar schyotlar
asosida tarqatiladi.
Kassa hujjatlarining harakati o‘ziga xos xususiyatlarga åga, ulardan
asosiysi bankning boshqa xizmatlari bilan aloqasidir. Bu xususiyat
ichki buxgalteriya yozuvlari uchun ham xosdir. Bu tizimda bank
shaxsiy schyotlarining katalogi va rejasi aks etadi. Bank mijozlariga
katalogni olib borish, balans chiqarish kabi xizmat vazifalari serverda
bajariladi.

90
Filiallar faoliyatining hisobi bo‘yicha majmua ularning hisobxonasi

va boshqa bo‘limlaridagi ish joylarini avtomatlashtirishga mo‘ljallangan.
«Bank filiallaridan» olingan axborotlarni yig‘ish, ishlab chiqish va
tahlil qilish, ular o‘rtasidagi hisob-kitoblarni avtomatlashtiradi. Filial-
lararo hamkorlik to‘g‘ridan to‘g‘ri yoki bankning markaziy bo‘limi
orqali tashkil qilinishi mumkin. Mazkur doiralardagi majmua valutali
va so‘mli kassa operatsiyalarini o‘z ichiga oladi. Filial bo‘yicha balansni
ichki buxgaltetiya yozuvlari asosida hisoblab chiqadi, korrespondentlik
munosabatlari asosida hisob-kitoblarni bajaradi.
Shartnomali tizimchalar kreditli, depozitli, banklararo shartnomalar
bilan ishlaydi, valuta dilingini amalga oshiradi. Shartnoma matnini ishlab
chiqarish, tanlangan andoza bo‘yicha ularning shartlari hamda maqomi
o‘zgarganda mos matn va shartlarni kiritish, to‘g‘riligini tekshirish
mumkin. Shartnomalarning haqiqiy holati qarz berish va qaytarish,
4.5-rasm. Operatsion kun modullarining tarkibi.

91
foizlar to‘lanishi bo‘yicha buxgalteriya yozuvlarini identifikatsiyalashni

qo‘lda va avtomatlashtirilgan usulda bajarish yo‘li bilan qo‘llab-quvvatlanadi.
Shartnomalar qayd daftarida esa joriy, tugallangan, muddati o‘tgan va
to‘lov muddati kelgan shartnomalarga oid ma’lumotlar aks åttiriladi.
 «Inkomservis» firmasining dasturiy-texnologik majmua depozitariysi
quyidagi vazifalarni amalga oshiradi:
— mijoz ro‘yxatini ularning turlarini (investor, diler, åmitent,
depozitariy, ombor) aniqlash asosida shakllantirish;
— qimmatbaho qog‘ozlarning turlari va chiqarilish miqdorini
belgilash;
— depozitariylar, balans schyotlari va mijozning kodi, qimmatbaho
qog‘ozning kodi, saqlash joyining kodini o‘z ichiga oluvchi depo
schyotlarni shakllantirish;
— qimmatbaho qog‘ozlar bilan operatsiyalarni bajarish (hisobga
qabul qilish va chiqarish, ågasi va saqlash joyini almashtirish va
boshqalar), depo schyotlar bo‘yicha ko‘chirmalarni tayyorlash;
— operatsiyalarning kataloglarini olib borish, qimmatbaho qog‘ozlar,
soliq va tariflarni joylashtirish, yakuniy hisobotlarni tayyorlash.
Savdoni qo‘llab-quvvatlash tizimi sifatida «Inkomservis» firmasining
«Birja operatsiyalari» dasturiy-texnologik majmuasini misol keltiramiz.
Majmua valuta oldi-sotdisida kontraktlar va buyurtmalarni ro‘yxatga
olish, shuningdek, valuta to‘lovlari va ko‘rsatgichlarining tahlili,
nazorati hamda savdolarning statistikasini avtomatlashtiradi, hisobot
hujjatlari shakllantiriladi.