Hozirgi o'zbek adabiy tili

bog'i - belb og') ni k o 'rs a tis h m um kin.
T u b la sh g a n
lek sem a la r
sh u n d a y
le k sem alash g an
y asam a 
so 'zlark i, u la rn in g y asalish in i, ta rk ib in i etim o lo g ik m a 'lu m o tg a ega 
b o 'lm a s d a n a n iq la b b o 'lm a y d i. M asalan, sin fe'lin in g o 'z a g i si, tin gla 
fe 'lin in g o 'z a g i d in g , to'q so 'z i o 'z a g in in g to' e k a n lig in i til tarixi 
b o 'y ic h a c h u q u r m a 'lu m o tg a e g a b o 'lm a sd a n bilib b o 'lm ay d i.
D em ak, m a ’lu m b o 'la d ik i, tild a lek sem a y a sa sh h o d isa si y o 'q . 
B alki 
y a sa m a
s o 'z la rn in g , 
n u tq iy
h o silalam in g
lisoniylashuvi, 
le k se m a la sh u v i h o d isa si m avjud.
SE M E M A VA U N IN G TARKIBIY QISMLARI
N a rsa sh a k l v a m a z m u n y ax litlig id an iborat d ia le k tik b u tu n lik
b o 'lg a n lig i k a b i le k s e m a la r h a m ta sh q i va ichki jih a tla rd a n tash k il 
to p a d i. L e k sem an in g ta s h q i q o b ig 'i n o m em a d e b a ta la d i. N om em a 
d e g a n d a le k se m a n in g m o d d iy to m o n in i tash k il e tg a n fo n em alar 
hosilalari — n u tq to v u sh la ri tizim i n az a rd a tutiladi. M asalan , k ito b
le k se m a sin in g ta s h q i to m o n i k+i+t+o+b to v u sh lar y ig 'in d isid ir. Shu 
o 'rin d a b ir n a rs a g a a lo h id a e 'tib o r qilish lozim. M a'lu m k i, lisoniy 
b irlik lar m o d d iy lik d a n x oli d e y a talq in qilinadi. S h u n g a k o 'ra , 
le k se m a la r ham , b o s h q a liso n iy b irlik lar kab i m o d d iy lik k a eg a
b o 'lm a slig i lozim . D em ak , m o d d iy lik so 'zi b u o 'rin d a b ev o sita sezg i 
a 'z o la rig a ta ’sir q ila d ig a n d e y a jo 'n lash tirilm aslig i lozim . Yoki sh ak l 
d e g a n d a m o d d iy k o 'rin is h g a eg a lik k in a tu sh u n ilm ay d i. Biz b iro r 
n a rsa h a q id a o 'y la r ek an m iz, ongim izda u n in g ta sh q i qiyofasini 
ta s a w u r q ilg a n h o ld a b o s h q a la rid a n ajratam iz. N a rsa n in g o n g d ag i 
qiyofasi ham sh a k l d ey ilad i. N o m em a kishi b iro r le k se m a h a q id a
o 'y la g a n d a , ich k i n u tq d a y a q q o l m a ’lum b o 'lad i. V o q elan g an ta sh q i 
n u tq d a b u sh a k l h aq iq iy , real m o d d iy qiyofa k asb etad i. D em ak,
93

---

o n g d a g i le k se m a n in g sh a k liy to m o n i sezg i a 'z o la rid a n tash q arid a, 
u n g a
ta 'sir 
q ilm a y d ig a n
h o la td a
b o 'lsa , 
le k se m a
n u tq iy
v o q y e la n g a n d a le k se m a s o 'z g a a y la n a d i, m o d d iy b o 'lm a g a n sh ak l, 
y a 'n i n o m e m a m o d d iy lik k asb e ta d i, se z g i a 'z o la ri b ila n his 
q ilin a d ig a n b o 'lad i.
L ek sem an in g
ich k i, 
m azm u n iy
to m o n i 
se m e m a
deyiladi.
S em em a o n g d a a k s e tg a n b o rliq d a g i n arsa, belg i, m iq d o r, h a ra k a t 
kab i tu s h u n c h a la rn in g le k se m a d a m u ja ssa m la sh g a n k o 'rin ish id ir. 
B o sh q ach a a y tg a n d a , se m e m a le k se m a n in g m o h iy atid ir.
B irorta 
le k se m a n in g
sem em asi 
ik k in c h i 
le k se m a n in g
sem e m a sig a a y n a n o 'x s h a s h b o 'lm a y d i. B o sh q a c h a a y tg a n d a , bir xil 
se m e m a g a
e g a
ik k ita
le k se m a
y o 'q . 
B u n g a 
ik k ita
sinonim
le k se m a n in g se m a n tik ta b ia ti se m e m a la rin i q iy o sla sh a so sid a am in 
b o 'lish im iz m um kin: