I. A. Karimov o'zining "Tarixiy xotirasiz kelajak yo'q" nomli


Download 0.69 Mb.
Pdf ko'rish
bet7/10
Sana13.07.2017
Hajmi0.69 Mb.
#11132
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10

55  '

tarzda  olib  borish  kerak.  Sababi,  ayrim  fan  sohasi  yutuqlari  (tarix, 

arxeologiya, etnografíya, antropologiya, taríxiy tilshunoslik va yozrria 

manbalar)  ko‘p  qirrali  etnogenez  muammosining  bir  tomoninigina 

ochib  berishga  qodir.  Bu  esa  yana  bir  bor  xalqning  kelib  chiqishi 

muammosi  nihoyatda  murakkabligidan  dalolat  beradi.

Markaziy  Osiyo  xalqlarining  kelib  chiqish tarixiga  bag'ishlangan 

qator ilmiy anjumanlar o'tkazilishiga qaramasdan, bu sohada ko'pgina 

yechilm agan  m asalalar  m avjud.  Keyingi  25  yil  davom ida 

O'zbekistonda keng miqyosda olib borilgan ilmiy tadqiqotlar natijasida 

o'zbek  xalqi  etnogenezi  sohasida  muhim  m a’lumotlami  qo'lga 

kiritishga  muvafTaq  bo'lindi.  Bu  esa  Markaziy  Osiyo  xalqlari, 

jumladan,  o'zbek  xalqining  kelib  chiqish  tarixiga  oid  yangi  fikr  va 

mulohazalar yuritish imkonini bermoqda. Quyida biz o'zbek xalqining 

kelib  chiqish  tarixiga  katta  hissa  qo'shayotgan  ijtimoiy  va  tabiiy 

fanlarga  chegaradosh  antropologiya  (odam  haqidagi  fan)  natijalari 

asosida  o'zbek  xalqining  etnik  tarixiga  oid  fikrlar  va  mulohazalar 

to'g'risida  gap  yunta miz.

Markaziy  Osiyo  hududida  qadimgi  tosh  (paleolit)  davridan  to 

hozirgi  zamonga  qadar  270  nafar  qadimiy  yodgorlik  topilmalarí  va 

hozirgi  davrda  yashovchi  51  etnografik  guruh  (30  ming  kishi)ning 

antropologik o'rganilishi  bu  mulohazalaming asosini  tashkil  etadi.

Fanda  o'zbek  xalqining  kelib  chiqishi  tarixini  o'rganishni  qaysi 

davrdan  boshlash  kerakligi  haqida  umumiy fíkr yo'q.  Qator olimlar 

etnogenezni  yozma  manbalarda xalq  nomi  (etnonimi)  tilga  olingan 

davrdan boshlashni  maqsadga  muvofiq deb biladilar.  Ikkinchi guruh 

olimlar esa bu jarayonni mumkin qadar qadimiy davrlardan boshlash 

kerak,  deb  hisoblaydilar.  Birinchi  fikr  tarafdorlari  o'zbek  xalqining 

kelib  chiqish  tarixini  bundan  ikki  yarím  ming  yil  oldindan,  ya’ni 

Erondagi  Behistun  qoya  toshida,  mixxat  yozuvlarida,  Markaziy 

Osiyoda yashovchi sak, massaget, so'g'd, xorazmiy va hokozo qadimiy 

xalqlar  haqidagi  ma’lumotlar  uchragan  davrdan  boshlashni  aytadi. 

Shaxsan biz ikkinchi guruh tadqiqotchilar nuqtai nazari tarafdorímiz. 

Chunki bu masalada fan hozirgi kunda qator yutuqlami qo'lga kiritdi. 

Farg'ona  vodiysidagi  Selung'ur  va  Surxondaryodagi  Teshiktoshdan 

topilgan  qadimgi  ajdodlarímiz  qoldiqlari  O'zbekistonning Afrika  va 

Oíd  Osiyo  hududlari  bilan  bir qatorda,  hozirgi zamon odamlarining 

paydo  bo'lishi  jarayoni  yuz  bergan  hudud  tarkibiga  kirishi  fanda

é

56



•|-kesil  isbotlandi.  Ayrim  olimlar tomonidan  bildirilgan  Markaziy 

O'ivo  jumladan  O'zbekiston,  qadimiy  davrlardagi  mongoloid  irq 

.  kiiangan  hududgá  kiradi,  degan  fikrning  ilmiy  asossizligini 

a n t r o p o l o g i k  

ma'lumotlar  tasdiqladi.  Bizning  fikrimizcha,  o'zbek 

xalqining  kelib  chiqishi  tarixini  o'rganishni  qancha  erta  davrlardan 

b o s h  

lasa 


k ,  

uning tarkibida hozirgi kunlargacha saqlanib kelinayotgan 

irqiy va etnik unsurlaming mahalliy xalq tarkibiga kirgan davri uning 

nisbiy  miqdori  to'g'risida shunchalik keng  fikr yurita  olamiz.

O'zbek xalqiga xos Markaziy Osiyo ikki daryo oralig'idagi irqning 

shakllanish  davri,  makoni  va  tarixi  masalalarida  fanda  yaqingacha 

yagona  fikr yo'q  edi.  Bir guruh  olimlar bu  irq  bundan  6-8  ming  yil 

ilgari, ikkinchi guruh  mutáxassilar 3 ming yil ilgari shakllangan desa, 

uchinchi  bir  guruh  olimlari  esa  XVI  asrda  shakllandi  deb  hisoblar 

edilar. Antropologik izlanishlar natijasida mualliflar ikki daryo oralig'i 

irqining  shakllanishi,  juda  boy  antropologik  ma’lumotlar  asosida, 

bundan  2200-2300  yil  ilgari boshlanganini  isbotladilar.  Qator ilmiy 

asarlarda  o'zbek  xalqining shakllanishida  sakkiz  muhim  davr sanab 

o'tilardi.  Bular qatorida Ahmoniylar,  Makedoniyalik  Iskandar,  Arab 

Xalifaligi  va  Mo'g'ullar  istilosi  tilga  olinadi.  Haqiqatdan,  bu  zabt 

etishlar Markaziy Osiyo Jum ladan, O'zbekiston xalqlari madaniyatiga, 

tiliga,  turmush  tarziga,  albatta  o'z  ta ’sirini  o'tkazgan.  Ammo  bu 

yurishlaming mahalliy xalqlami irqiy va etnik tarixiga bo'lgan ta’siri 

kam bo'lganini alohida ta’kidlab o'tmoqchimiz. Antropologik nuqtai 

nazardan  qaraganda,  ular  mahalliy  xalq  "qonini"  yoki  genetikasini 

tubdan  o'zgartira  olmadilar.  Ular son jihatidan  ko'pchilikni  tashkil 

etgan mahalliy aholi tarikibiga singib ketgan.  Bu o'rinda mahalliy va 

kelgindi  aholisi  orasidagi  o'zaro  munosabatlami  eslatib  o'tish joiz. 

Ko'p sonli mahalliy aholi tarkibiga kelgindi guruhlaming singib ketishi, 

kelgindi guruhlaming mahalliy aholidan ustun bo'lishi; kelgindi xalqlar 

teng sonli bo'lishi  va  nihoyat,  mahalliy va kelgindi xalqlar aralashuvi 

natijasida  ikkalasiga  ham  o'xshash  yangi  xalq,  guruh,  elat  paydo 

bo'lish  hollarini  kuzatish  mumkin.  O'zbekiston  hududida,  barcha 

tarixiy davrlarda  maxsus antropologik tadqiqotlaming ko'rsatishicha, 

mahalliy xalq  kelgindi  aholidan  hamisha  ustun  bo'lgan.

Antropologik  izlanishlar  orasida  o'zbek  xalqining  kelib  chiqishi 

tanxida  muhim  ahamiyat  kasb  etgan  asosiy  bosqichlarga  alohida 

to  xtalib  o'tmoqchimiz.  Miloddan  awalgi  III—II  asrlarda  0 ‘ita

57


Osiyoning dasht mintaqalarida hozirgi ozbek xalqiga xos antropologifc 

qiyofa  shakllana  boshlagaiv  Bu  esa  fanda  yangicha  keng  tarqalgan 

fikrlar,  ya’ni  o'zbeklarga  xos  Markaziy  Osiyodagi  ikki  daryo oralig*; 

irqi  Volga  daryosi  bo'ylarida  va  Uralda  sarmat  qabilalari  tarkibida 

shakllanib  tarqaldi,  degan  yoki  bir  irq  Baykal  ko'li  atrofida  va 

Mo'g'uliston  cho'llarida  shakllanib  tayyor  holda  mahalliy  aholiga 

o'z  irqini  tarqatdi,  degan  fikrlardan  voz  kechishni  taqozo  etadi.

Olib  borilgan  tadqiqotlar  o'zbeklarga  xos  antropologik  qiyofa 

dastawal,  Sirdaryoning  o  rta  havzasi  tumanlarida,  ya’ni  Toshkent 

vo h asi,  F a rg 'o n a   vodiysi,  qism an   X orazm da  va  Janubiy 

Qozog'istonning  Chimkent  viloyatlarida,  Yettisuv  mintaqasida 

miloddan awalgi 1 ming yillik oxirida shakllana boshlaganligi aniqlandi. 

Miloddan  awalgi  III—II  asrlarda  bu  aholi  bir  necha  yo'nalishda 

Markaziy  Osiyoning  markaziy va janubiy viloyatlariga  kirib  borgan. 

Bu  antropologik  tadqiqot  natijalari  yozma  holda  ma’lum  boigan 

xalqlarning  janubga  yurishi  va  Yunon-Baqtriya  davlatining  istilo 

etilishi  va  Buyuk  Kushon  saltanatining  barpo  boiishi  davriga  mos 

keladi. Antropologiya bu yurish haqida quyidagi ma’lumotlami beradi. 

Ko'chmanchi  va  yarim  ko'chmanchi  cho'l  aholisi  Sirdaryo  quyi 

oqimidan Markaziy Qizilqum orqali (Uchquduq, Tomdi, Yuzquduq, 

Ko'kchatosh) Samarqand atroflariga (Kattaqo'rg'on,  Orlat), so'ngra 

Qashqadaryoning  Qarshi  shahri  atroflariga  (Yerqo'rg'on)  orqali 

Surxondaryo  viloyatidagi  (Ko'hna  Termiz,  Dalvarzin,  Shohtepa, 

Ayritom)  qadimiy  shahar  va  qishloqlariga  kirib  joylashganlar. 

Keyinchalik ular janubiy Turkistonga o'tib ketganlar.  U laming ikkinchi 

guruhi  qadimiy  Buxoro  vohasi  orqali  Turkmanistonning  janubiy 

viloyatlariga, bir qismi esa hozirgi Shimoliy Afg'onistonning Shibiig'on 

shahri  atroflarigacha  yetib borgan  (Tillatepa).  Natijada o'zbeklar va 

tekisliklarda  yashovchi  tojiklarga  xos  Pomir-Farg'ona  antropologik 

unsur  Markaziy Osiyoda  keng tarqalgan.

0 ‘zbek xalqining shakllanishidagi  muhim  bosqichlardan  yana bin 

IX-X11  asrlar hisoblanadi.  Bu  davrda  Markaziy  Osiyoda, jumladan, 

O'zbekistonda  hozirgi  O'zbeklarga  xos  qiyofa  mahalliy  aholining 

asosiy qismini  tashkil  etadi.  Ilgari biz bu jarayonni XI—XII  asr etnik 

jarayonlari bilan bog'lar edik.  Keyingi yillarda shu davr materiallarini 

ikki  tarixiy  davrga  IX—X  va  XI—XII  asrlarga  ajratishga  muvaffaq 

bo'lindi.  Natijada O'zbekiston hududida IX asrda, bizning tadqiqotlar

58


ho*vicHa, 

aholining  antropologik  qiyofasida  keskin  o'zgarishlar  yuz 

.  rganligini  kuzatdik.  Bu  o'zgarishlar arxeologik  izlanishlarda  ham

ol 


ko'zga  tashlanmoqda.  Jumladqn,  murdalami  ostadonlarda 

ko'm ish 

marosimlari, aholi orasida keng tarqalgan bosh shaklni sun’iy 

o'zgartirish 

odatlari yo'qoladi.  0 ‘zbeklaming elat sifatida shakllanish 

davri fanda  XI—XII  asrlar bilan  izohlab kelinmoqda. Yuqorida qayd 

etilgan  antropologik  tadqiqot  natijalarimiz  bu  jarayonga  ko'chish 

davrini  IX -X   asrlarga  oid  deyishga  asos  beradi.

F a n d a  

m o 'g 'u l  istilosi  M ark aziy   Osiyo  ah o lisin i  keskin 

mo'g'uilashtirib, o'zgartirib yubordi, degan fikr keng tarqalgan.  Lekin 

maxsus  tadqiqotlarimiz  bu  masalaga  ham  oydinlik  kiritdi.  M o'g'ul 

istilosi o‘zbek aholisining tashqi qiyofasiga sezilarli iz qoldirmaganligini 

ham  ta’kidlab  o'tamiz.  Chunki,  Chingizxon  XII  asr oxirida  tashkil 

etgan  yirik  Mo'g'ul  davlatida  m o'g'ullar soni  taxminan  0,7  million 

kishidan iborat bo'lgan. Agar har 6 kishidan bittasi askarlikka olingan 

bo'Isa,  unda  uning  qo'shinlari  soni  100—110  ming  kishidan  iborat 

bo'lgan.  Lekin  o'sha  davrdagi  80  million  aholisi  bo'lgan  Xitoyga 

yurishi  davrida  mo'g'ul  qo'shinlarining  ko'p  qismini  yo'qotganlar. 

Ular O'rta Osiyoga bostirib kelganida qo'shinlaming ko'pchiligi turkiy 

xalqlardan  tashkil  topgani  m a ’lum .  Bu  davrda  M uham m ad 

Xorazmshoh davlatida 20 million aholi yashagan.  Mo'g'ul qo'shinlari 

ko'p  sonli  mahalliy  aholi  tarkibiga  o'z  asoratini  o'tkaza  olmagan. 

Shuning uchun ham mahalliy aholida  mo'g'ul  irqi alomatlari deyarli 

namoyon  bo'lmaganligini  ko'rish  mumkin.

O'zbck  xalqining  shakllanishida  asosiy  bosqichlardan  yana  bid 

XV  asr  oxiri  va  XVI  asr  hisoblanadi.  Bu  davrda  Markaziy  Osiyoga 

Dashti  Qipchoq  o'zbeklari  kirib  keladi  va  ular  mahalliy aholiga  o ‘z 

nomini  beradi.  Shu  bilan  birga  IX—X  asrlarda  elat,  xalq  sifatida 

shakllangan  hozirgi  o'zbek etnik qiyofasidagi  mo'g'uliy  belgilaming 

bir oz  faollashuviga  olib  keladi.

Shunday  qilib,  o'zbek  xalqining  etnik  shakllanishi  uzoq  davom 

etgan murakkabjarayon ekanligining guvohi bo'ldik. O'zbek xalqining 

asosini hozirgi  O'zbekiston hududida bir necha ming yillar davomida 

yashab  kelgan  mahalliy  so'g'diylar,  baxtarlar,  xorazmiylar,  saklar, 

niassagetlar,  qang'lar  va  dovonliklar  tashkil  etadi.  Turli  davrlarda 

kelgan qabilalar, elatlar va xalqlar davr o'tishi bilan  mahalliy aholiga

59


o 'z   ta ’sirini  qisman  o'tkazgan.  O 'zbek  xalqining  shakllanish! 

jarayonining barcha bosqichlarida  mahalliy aholi tashqaridan kelgar 

aholiga  nisbatan  ustun  bo'lgan.  Ammo  kelgindi  aholiga  mahall^ 

aholi  o'z  tilini  berdi.  Lekin  antropologik  nuqtai  nazardan  mahallj} 

aholining  etnik  qiyofasini  va  tashqi  ko'rinishini  tubdan  o'zgartira 

olmadi.  Bu  fikrimizni  isbotlovchi  dalillardan  biri  keyingi  ikki  ming 

yil  davomida  Markaziy Osiyoda, jumladan,  O'zbekistonda  mahalliy 

aholining tili  uch  marta o'zgardi  Sharqiy eron tillari o'miga G 'arty 

eron  tillari  (fors  tili)  va  eramizning  birinchi  asrlaridan  turkiy 

tillar 

keng  tarqala  boshladi.  Ammo  mahalliy  xalqning  "qoni",  ya’ni 

genetikasi  aytarli  o'zgarmadi  va  qadimiy  xalqlarga  xos antropologik 

xususiyatlar shu kunlarga qadar saqlanib kelmoqda, o'zbek xalqining 

kelib chiqishi asosini qadimiy davrlardan boshlab, shu hududda yashab 

kelgan  xalqlar  tashkil  etgan.  Ular  ikki  yarim  ming  yil  davomida 

mahalliy aholiga kelib qo'shilgan asosiy tarkibiy qismni tashkil etgan. 

Shuning  uchun  ham  Prezidentimiz  I.Karimov  "Tarixiy  xotirasu 

kelajak yo'q" degan risolasida qayta-qayta o'zbek xalqining shakllanish 

asosini o'troq xalqlar, tubjoy xalqlar tashkil etganlar', deb ko'rsatdilar.

O'zbek  xonliklari  davrida,  keyin,  Rossiya  mastamlakachiligi  va 

Sho'rolar  davrida  o'zbek  xalqi  parokanda  bo'lib  ketdi.  Milliylik 

yo'qoldi.  Ayniqsa,  S h o 'ro lar  davrida  yagona  "sovet  xalqi"ni 

shakllantirmoqchi  bo'lgan  noilmiy  shovinistik  siyosat  davri  qiyin 

kechdi.  Ittifoqning yuqori siyosiy rahbariyati  respublikalar o'rtasidagj 

do'stlik va o'zaro munosabatlar yangi bosqichga ko'tarilganligi,  ulami 

yanada  yaqinroq  birligi  yuzaga  kelganligi  haqidagi  qoidani  o'rtaga 

tashladi.  Kishilaming yangi tarixiy birligi sifatida yagona "sovet xalqi' 

g'oyasi  ilgari  surildi,  unda  barcha  milliy  masalalar  hal  etildi  deb 

hisoblanib,  milliy o'ziga xoslik, milliy his-tuyg'ulami sun’iy ravishda 

baravarlashtirish  boshlandi,  bunda  ayniqsa  o'zbeklarga  xos  bo'lgan 

"kindik  qoni  to'kilgan"  joyi  befarq  qilib  qo'yildi,  u  o'zining 

respublikasida yashaydimi, yoki SSSRdagi boshqa birorta mintaqada 

yashaydimi  -   buning ahamiyati yo'q,  deb e’lon  qilindi.  Millatlar va 

milliy  munosabatlami bunday tushunishda  ittifoqdosh  respublikalar 

o'rtasida  mehnat  resurslarini  yangicha  taqsimlash  g'oyasi  yotardi- 

Biroq  bu  siyosat  o ‘zini  oqlamadi.

‘Islom   K arim ov  Biz  kelajag im izn i  o ‘z  q o lim iz   bilan  quram iz.  A sarlar,  7-jild.  -   T.

"O zb ek isto n ".  1999  yil,  146-bet,

6*


Urushdan keyingi davrda aholi o'sish sur’atlarida ijobiy o ’zgarishlar 

ho'ldi  Aholining  soni  5,2  mln.dan  8,4  mln.gacha  ko*paydi.  Bunda 

ham  sof  tabiiy  ko'payishdan  ko‘ra  chetdan  ko‘chirib  keltirilgan 

aholining salmog'i katta bo'ldi. 20-asming 60—80-yillarida respublika 

aholisi 

tarkibida  o'zbeklam ing  soni  muntazam  ravishda  yuqori 

sur’atlar 

bilan ko‘payib bordi.  1989-yilda o'zbeklar salmog'i respublika 

aholisining tarkibida  71,4  %  ni tashkil  etgan.

Shuning  uchun  ham  o ‘zbek  xalqining  millat  b o iib   rivojlanish 

yangi  davri  1991-yildan-Respublikamiz mustaqillikka erishgan kundan

boshlandi.

Xalqimiz  siyosiy  mustaqillik  va  ozodlikni  qo'lga  kiritgach,  o ‘z 

taqdirini  chinakam  egasi,  o ‘z  tarixining  ijodkori,  o ‘ziga  xos  milliy 

madaniyatining sohibiga aylandi.

Tarix xotirasi, xalqning, jonajon o'lkaning, davlatimiz hududining 

xolis  va  haqqoniy  tarixini  tiklanishi  milliy  o‘zlikni  anglash,  milliy 

iftixor  tuyg'usini  o 'stirish   milliy  g'oya  va  m illiy  m afkurani 

shakllantirish  jarayonida  g'oyat  muhim  o'rin  tutadi.

Tarix  millatni  haqiqiy  tarbiyachisiga  aylanib  bormoqda.  Buyuk 

ajdodlarimizning  ajoyib  jasoratlari  tarixiy  xotiramizni  jonlantirib, 

yangi  fuqarolik  ongini  shakllantirmoqda.  Axloqiy  tarbiya  va  ibrat 

manbaiga  aylanmoqda.

Hurmatli Prezidentimiz o'zlarining "Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q" 

degan  risolarilada  ta ’kidlaganlaridek,  xalqimizning  etnik,  madaniy 

va  diniy  sabr-bardoshi  m a’naviy  uyg'onishning  yana  bir  bitmas- 

tuganmas  manbaidir.  Ming yillar mobaynida  Markaziy Osiyo g'oyat 

xilma-

totuv  yashagan  markaz  bo'lib  keldi.  Etnik  sabr-toqat,  bag'rikenglik 

hayot  bo  ronlaridan  omon  qolish  va  rivojlanish  uchun  zarur  tabiiy 

me’yorlarga  aylandi.  Hatto,  bu  hududlami  bosib  olganlar  ham 

Markaziy Osiyo xalqlarinng madaniyati oldida bosh egibgina qolmay, 

uning  eng  qimmatbaho  an ’analarini,  shu  hududda  mavjud  bo'lgan 

davlatchilik  an’analarini  avaylab  qabul  qilganlar.

Ayni  shu  zaminda  ko'p  asrlar  mobaynida  jahon  madaniyatlari 

dunyo  miqyosida  bir-birini  boyitgan.  Bu yerda ko'chmanchi xalqlar 

° ‘troq  xalqlar  bilan ,  eronlik  qabilalar  turk  qabilalari  bilan, 

niusulmonlar, nasroniylar va yahudiylar bilan ko‘p asrlar biiga yashab



61

kelganlar.  So'nggi  ikki  asr davomida  ham  o'zlarini  "madaniyatli" yj 

"ma’rifatli"  hisoblab  kelgan  davlatlar  ommaviy  qirg'inlar  va  dinjy 

ta’qiblar bilan o‘zlariga dog'  tushirgan bir paytda,  O'zbekiston zami^ 

xalqlar va madaniyatlar tinch birlashgan joygina bo'lib qolmay, balfc 

quvg'in  qilingan  xalqlarga  bosh pana  ham  berdi.

Istiqlolimiz 22 yilligining eng muhim yakuni barcha xalqlar uchur, 

"Umumiy  uy"ga  asos  solinganligi,  yangi  ko'p  elatli  birlik  vujudga 

kelganligi  bo'ldi.  O'zbek  madaniyatining  umuminsoniy  mohiyati. 

m a’naviy  ruhiy  qadriyatlarning  va  milliy  o'zlikni  anglashnin; 

tiklanishi,  bu  -   birlikning  negizini  tashkil  etdi.

O 'zbek  xalqi  ruhining  tiklanishi,  m illat  m a’naviy-axloqij 

ideallarining  shakllanishi  chuqur  milliylik  bilan  umuminsoniylii 

chambarchas  bog'liq  bo'lgan  hodisadir.  0 ‘zbekistonda  yashayotgar 

xalqlar, o'ziga xoslikni yo'qotmagan holda, umumiy ruhiyatga,  xulq- 

atvor  falsafasiga  ega  boMmoqdalar.  Bu  esa  mustaqillik  yillari 

mobaynida  millatlararo  totuvlik  manbai  bo'lib  kelgan  yagona 

ma’naviy-ruhiy  negizni  vujudga  keltirdi.

Prezidentimiz  aytadilar:  Xalqimiz  tarixan  turkiy  xalqlar  oilasiga 

mansub  bo'lishiga  qaramay,  panturkizm ni  va  "Buyuk  TuroiT 

shovinistik g'oyasini qat’iyan rad etdi.  Biz uchun Turon — mintaqadag 

turkiy tilda so‘zlashuvchi xalqlaming o‘ta siyosiy emas,  balki madani) 

birligining  ramzidir.  Bundan  tashqari,  umumiy  madaniy,  tarixiy vi 

antropologik ildizlarimiz bizni tojik xalqi bilan  ham tutashtiradi.  Bi 

hoi  bizga  o 'z  madaniyatimizni  Markaziy  Osiyo  uchun  ma’lutr 

darajada  noyob  bo'lgan  turk  va  fors  madaniyatlarining  sintezi  del 

hisoblashga  to'la  huquq  beradi1.

Biz  0 ‘zbeklami  ulug‘,  bunyodkor  xalq  deb  dunyoga  tarannuv 

etayapmiz va  aslida  ham  shunday2.

O'zbekning fe’l-avtori  ayon.  U  yemi,  tabiatni  sevadi.  Do'ppisid 

suv  tashib  bo'lsa  ham,  daraxt  ko'kartiradi.  O’zbek  tom  ma’nod 

bunyodkordir.  Unga  birovning  yen  kerak  emas.  Mobodo  qo'lif 

qurol  olguday  bo'lsa,  faqat  o'zini  himoya  qilish  uchungina  oladi3.

O'zbek xalqining iligi to‘q, baquwat demoqchiman. Yana tilimizd

1  Islom  Karimov  Xavfsizlik  va  barqarorlik  yoMida  Asarlar.  6-jild  -   T.:  "O‘zbddston",  1998-y* 

1 2 9 -1 3 0 -b c tla r.

3Islo m   K a rim o v .  B iz   k c la ja g im iz n i  o ‘z  q o   lim iz   b ila n   q u ra m iz .  A s a rla r,  7 -jild   -   ^ 

" 0 ‘z b c k isio n ",  1999-yil,  142-bcl

*Olsha  m anba.  1 4 2 -1 4 3 -betlar.



62

É


„ 

,|_tugli",  "palagi  toza"  degan  iboralar  ham  bor.  Bu  bir  joyda 

13 aim  yashagan,  o ‘z  turmush  tarziga,  axloq-odob  mezonlariga, 

^   dalari  va  tafakkur  tarziga  ega  b o ig an   xonadonlarga  nisbatan 

vtiladi.  Butun  ommani,  bir necha  yuz  minglab,  millionlab aholini 

birlashtirgan  aqidalarga,  mezon  va  qoidalarga  ega  boigan  xalqni 

day  izohlash,  ta’riflash  mumkin?!  Ana  shu  hayotiy  va  ijtimoiy 

mantiqdan  kelib  chiqsak,  ta’rif  va  izoh  bitta  —  boMadi  —  milliy 

borlig'imiz,  madaniyatimiz  ildizi,  tomiri  o ‘troq  boigan4.

O'zbek xalqi o'zini dunyoga korsatmoqda. Chet ellarda o‘qiyotgan 

yoshlarimizning yutuqlari, sportchilarimzning hayratomuz g'alabalari, 

ilm-fan va  texnikadagi  yangiliklar o‘zbek xalqining yangi  Uyg‘onish 

davriga  kirganligiga  dalolatdir.

‘zbekistan  dunyodagi  ko‘p  millatli  respublikalardan  biri.  O'tgan 

yiilar ma’lumotlari  qiyoslab  ko'rilganda,  1939-yilgi  aholi  ro'yxatida 



‘zbekistonda 97,  1959-yilgi ro‘yxatda  113,  1979-yilgi ro'yxatda  120 

dan  ortiq  millat  va  elat  yashagan.  1989-yilgi  aholi  ro'yxatidan  esa, 

0 ‘zbekistonda  125  dan  ortiq millat  va  elat  vakillari  istiqomat  qilib, 

ulaming umumiy soni  19 mln. 810 ming kishi ekanligi ma’lum boldi.

0 ‘zbekistonning tub aholisi o‘zbeklar. So'nggi yillarda aholining milliy 

tarkibida  o'zbeklaming  hissasi  oshdi  va  hozirda  respublika  aholisining 

80,0  %ni  tashkil  etmoqda.  Respublikada  qoraqalpoqlar  ikkinchi  tub 

millat  hisoblanadi.  Ulaming  umumiy  soni  549,2  ming  kishiga  yoki 

mamlakat  aholisining  2,2%ga  teng.  O'zbekistan  Respublikasida  0 ‘rta 

Osiyo  mahalliy xalqlaridan tojiklar (1237,4  ming yoki 4,9%),  qozoqlar 

(977,8 ming -  3,6%), qirg'izlar (227,4 ming — 0,9%), turkmanlar (152,3 

ming  -   0,6%)  ham  istiqomat  etadi.  0 ‘zbekistonda  yashab  kelayotgan 

tatarlar soni ham anchagina (275,4 ming kishi-1,0%).

O'zbekiston  Respublikasida rus,  ukrain, beloruslar bilan bir qatorda 

polyak,  chex,  bolgar  va  boshqalar  ham  yashaydi.  1989-yil  aholi 

ro‘yxatiga  ko'ra  soni jihatidan  2-o‘rinda  rusiar  turar  edi,  hozir  esa 

3-o‘rinda  bo'lib,  1050  ming  kishidan  ziyod  yoki  umumiy  aholiga 

nisbatan  3,8  %ni  tashkil  etadi.

0 ‘zbekistonda  hind-evropa  oilasiga  mansub  boigan  tojiklardan 

tashqari fors, pushtun, balujlar va boshqa xalqlar ham bor.  Mamlakatda 

koreys.  arman,  yahudiylar ham yashaydi.

Isl°m   K arimov.  Biz  k elajag im izn i  o 'z   q o 'lim iz   bilan  quram iz.  A sarlar,  7-jild.  -   T.:

u   zbekiston",  1999-yil.  145-146-betlar.

63


Qoraqalpoqlar to‘la-to*kis o‘z respublikasi doirasida yashaydigan mill* 

hisoblanadi (94,5%). O'zbekistonning mustaqil taraqqiyoti davrida aho|j 

milliy  taikibida  katta  o'zgarish  sodir  boldi.  Hozirda  0*zbekiston

o'zbeklar salmogi  1989-yilga  nisbatan  8,6%  ga oshdi.

O'zbekistonda yashovchi muayyan bir millat vakillarining milliy madaniy 

ehtiyojlarini  qondirishga  xizmat  qiluvchi  milliy  madaniy  markazlarlaj 

0 ‘zbekiston  Respublikasining  "Nodavlat  va  notijorat  tashkilotlar 

to,grisida"gi qonuni (1999-yil  14-aprel)ga asoslangan holda tuziladi

Dastlabki Milliy madaniy raarkazlar koreyslar, qozoqlar, yahudiylar 

armanlar tomonidan  respublika  viloyatlarida  1989-yilda  tuzildi.  Bu 

markazlarning  chinakam  rivojlanishi  va  ravnaq  topishi  O'zbekiston 

mustaqillikka erishganidan keyin boshlandi. 0 ‘zbekiston mustaqilligj 

munosabati  bilan  ulaming  samarali  faoliyat  kursatishi  uchun  keng 

imkoniyatlar yaratildi.  Natijada,  Milliy  madaniy  markazlar soni  yil 

sayin  ortib bordi.  Agar  1992-yil  10 ta  Milliy  madaniy  markazlar ish 

olib borgan boisa,  1995-yilda ulaming soni  72 taga,  2003-yilga kelib 

esa  135  taga  yetdi.

Milliy  madaniy  markazlar  faoliyatini  O'zbekiston  Respublikasi 

Vazirlar Mahkamasining  1992-yil  13-yanvar qarori bilan tashkil etilgan 

Respublika  baynalmilal  madaniyat  markazi  muvofiqlashtiradi.



Download 0.69 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling