I. A. Karimov o'zining "Tarixiy xotirasiz kelajak yo'q" nomli

82

Tayanch iboralar

p a v l a t c h i l i k ,  

d a stiab k i  d av lat  tu z ilm a la ri,  d a v la tc h ilik  

vojlanishdagi 

bosqichlar,  Katta Xorazm,  Baqtriya, Spitamen, Grek- 

Baatriya. 

Parfiya,  Qang‘a,  Dovon,  Choch,  Tohariston,  Kushon, 

T urk 

xoqonligi,  Somoniylar  davlati,  Xorazmshohlar  davlati,  Amir 

T em ur 

davlati,  xonliklarga  b o 'lin ish ,  Russ  istilosi,  general- 

gubematorlik,  mustaqil,  demokratik,  huquqiy d av lat.

Nazorat ucbun savollar

1.  Davlat  va  davlatchilik deganda  nimani  tushunasiz?

2. O zbek davlatchiligi masalasida Prezident 1. A.  Karimov qanday 

fikr-mulohazalar va  muammoli savollami  ilgari surgan?

3.  Qachon  o  zbek  davlatchiligiga  asos  solingan?

4.  Davlatchiligimiz  tarixi  biz  uchun  nega  siyosiy  masala  sifatida 

qaralmoqda?

5.  Ilk davlatlarimiz  haqida  nimalarai bilasiz?

Boni yodda toting!

Turkiston  ASSR,  Buxoro  va  Xorazm  sho'ro  respublikalari  o'nju 

O'zbekiston  SSR,  Turkmaniston  SSR,  Tojikiston ASSR  (1929-yilgg^ 

O'zbekiston  SSR  tarkibida),  Qoraqirg'iz  (Qirg'iz)  viloyati  (RSF$n 

tarkibida) va Qoraqalpoq AO (Qozog'iston ASSR taikibida) tashkil etfl^ 

1925-yil  13-fevralda  O'zSSR  Sho'rolarining  Buxoroda  ochilggj 

umumo'zbek  quriltoyida  "O'zbekiston  SSR  tuzilgani  to'g'risidj 

deklaratsiya"  qabul  qilindi.  Quriltoyda  Respublika  hokimiyatinj^ 

oliy organlari rasmiylashtirildi.  O'zbekiston SSR sho'rolari  MIKni^ 

raisi  etib  "Qo‘shchi  uyushmasi"  arbobi  Yo‘ldosh  Oxunboboy» 

saylandi.  Respublika  hukumati,  jamoat  tashkilotlari  ham  tuzildj 

O'zbekiston  XKS  raisi  etib  F.Xo'jayevni  tayinlandi.

0 ‘rta  Osiyoda  Turkiston  o'lkasi  va  ikki  mustaqil  davlat  o'rnkb 

yangidan  tuziigan  respublikalar yana  ilgaridek  markazga  arzon 

xoq

 

ashyo  yetkazib  berishga  ixtisoslashtirilgan  mustamlakalar  bo'lft 

qolaverdi.  Bu davr mustaqil davlatchiligimizning yo‘qotilgan davridij, 

ch u n k i  M arkaziy  Osiyo  d a v latlari  en d i  "Q izil  imperiya' 

mustamlakachilik siyosati  iskanjasida  qolgan edilar.

1917 -y ild an   b o sh lab   1991-yilgacha  R espublika  davlai 

hokimiyatining  butun  faoliyati  va  kadrlar  masalasi  markazda  hal 

etilgan.  O'zbekiston  sho* rolar  hokimiyati  boshqaruvidagi  rasmar 

mustaqil,  amalda  qaram  respublikaga  aylantirilgan  edi.

Ahvol bunday bo'lishi mumkin emas edi.  1990-yillarga kelib "Qiz£ 

imperiya"  halok  bo'ldi.  1991-yil  7-dekabrda  SSSR  tugatilganlif 

rasman  e’lon  qilindi.  Ammo  bundan  oldin  0 ‘zbekistonning  haqiqb 

mustaqilligi  uchun  harakat  boshlangan  edi.  Jumladan,  1989-yil  21 

oktabrda  o'zbek  tilini  davlat  tili  deb  e’lon  qilgan  qonun  chiqdi 

1990-yil  24-martda  O'zbekiston  Oliy  Kengashi  Islom  Karimow 

O'zbekiston  Respublikasining  birinchi  Prezidenti  etib  sayladi.

1990-yil  20-iyunda  Respublika  Oliy  Kengashining  12-chaqiriq2- 

sessiyasida  0 ‘zbekistonning  Mustaqillik  Dekleratsiyasi e ’lon  qilindi 

Bu  dekleratsiya  respublika  milliy  davlat  mustaqilligining  huquqi) 

va  siyosiy asoslarini  yaratish  uchun  xizmat  qildi.  1991-yil  1-sentate 

O'zbekiston  mustaqil  davlat  sifatida  tarix  sahnasiga  chiqdi.

O'zbek  milliy  davlatchiligining  bugungi  taraqqiyoti  to'g'risid2 

alohida  mavzuda  batafsil  suhbatlashamiz.

82

Tayanch iboralar

n a v l a t c h i l i k ,  

d a stlab k i  d a v lat  tu z ilm a la ri,  d a v la tc h ilik

ojlan ish d agi 

bosqichlar, Katta Xorazm, Baqtriya, Spitamen, Grek- 

Raatriya,  Parfiya, 

Qang‘a,  Dovon,  Choch,  Tohariston,  Kushon, 

Turk 

xoqonligi, 

Somoniylar  davlati,  Xorazmshohlar  davlati,  Amir 

T e m u r 

davlati,  xonliklarga  b o 'lin ish ,  Russ  istilosi,  general- 

gubernatorlik, 

mustaqil,  demokratik,  huquqiy davlat  .

Nazorat ucbun savollar

1.

  Davlat  va 

davlatchilik deganda  nimani tushunasiz?

2. O zbek davlatchiligi masalasida Prezident 1. A.  Karimov qanday 

fikr-mulohazalar va  muammoli savollami  ilgari suigan?

3.  Qachon o'zbek davlatchiligiga asos solingan?

4.  Davlatchiligimiz  tarixi  biz  uchun  nega  siyosiy  masala  sifatida 

qaralmoqda?

5.  Ilk davlatlarimiz  haqida  nimalami bilasiz?

Bnni yodda toting!

Milliy davlatchiligimiz poydevori

QAOIMGIXORAZM

Mtl.avv.VU a.-mil. IV a.

Hudodi: Amudaryoning W * oqimi. 

Xorazm. Qoraqalpog‘istoa. 

Maobalardagl nonl: “Avcslo,‘da 

Xvarizam. Bixtstun yazuvlarida 

Xvarazmifth. yunon-fini manhalarida 

Xmasmiya.

Slyofty tarixl: mil-aw. VII a. 

tath.top; miUvv. VI a. Ahmoniylar 

davlati tarkibida; mil. aw. IV a. 

Ahmoniylardan ozod boiishi; mil. 

iw. 1 asr boshlari Qaag* davlati 

ta'iirida. miL 111 a. qo&stli 

davlaiga aylaotfti.

Arieokiglk yadforflklari:

madaniyati. Tozabog'yob 

madaniyati,

Amirobod madaniyali, Yakka Ponon 

madaniyati, Tagiskcn maqbarasi, 

Ko’aftliqir

madaniyati. Oybayurqal’a 

madaniyati,

QoWqirilganqal’u. Jonbosqal'a 

madaniyaii.

roproqqAl'a  madaniyati.

QANG*

ttiUvv  [li t. - mil.  Ill a. 

lududl.  Toshkent vohast, 

lanubiy QosogMston.

¡»rdaryoning quyi havzasi.

Myotly tarixl: Sak laming yunon- 

nakedonlarga qanhi kurashi 

latijasida davlat paydo boMgan; 

3

anjt'dc2 shahri poytaxt; mil. aw 

I a -1 a.b. Buyuk davlatga 

lylanishi; mil.aw.l04*101  y. 

(itoy-Dovon

nojarosiga aralashuvi; Oliy 

Lcngash davlat boshqamvida 

ouhim rol o*ynagan.

Madaniyati: Qorunchi 

nadaftiyati,Qang* xaroba&i. 

3

iochtepa yodgorlikbri.

QAOIMGI BAQTRIYA

Mil.aw. VII  a. - mil.  II a.

Hudodi: Jan. O'zbekiston. Jan. 

Tojikiston, Shim. Afs'oniston. 

Maobalardagl ooral: "Avcsto" da 

Baxdi, Bixisttm yozuvlarida 

Baqtrish, yunon-rim manbalarida 

Baqtriana yoki Baqtriya.

Siyociy tarixh mil.avv. VII u. 

taxh.top; mil^w. VI a.

Ahmoniylar davlati tarkibida; mil. 

aw. 329-y. Iskandarmng harbiy 

yuriahi; mil. aw. 312*250 y. 

Salavkiylar davlati takkibida; mil. 

aw. 256-130 y.

Yunoo-Baqtriya dovlatining 

taahkfl topuhi; mil. aw.  I-mil.  IV 

a. Kushon davlati taitibida. 

Aricotoflk yodnrlOdari: 

Kiichutttepa, BBndixon,

Qtziltepa, Bo'ytachi, Xolchayon, 

Dalvarzhitqn, Ayritom, Zaratepa. 

Qoratcpa, Fayoztcpa. Mil. aw.  I 

mmg yilliknmg  I -yarmiea oid 240 

dan ortiqarxeologik yodgoriiklari 

mpib o*aanilgan_____________ ,

DOVON

MiLaw.  U1 a. - mil.  II a.

Hutfudl:  Farg'ona vodiysi 

Styasty tarixl: Shahar-davlat yoki 

vohadavlatlatining erkin 

ittifbqidan paydo bo'Igan; Oliy 

kcngash

katta mavqcga ega bo'Igan; 

miljiw.  128-y. Xitoy clchi&i 

Chjannmg tashrifi; mil.avv  104- 

101

  y. Xitoyning bostirib kclishi 

va uning mag’lub boMishi; mil.  II 

Dovon yerlarining Kushon davlati 

tarkibiga qo’shib olinishi. 

Madaniyati: Sho'rabasht, 

Uchqo'ii'on; 70 ta obod 

shahariar bo4lgan.

SUG'DIYONA

Mil.avv. VII a. - mil. IV a. 

H odudi: Qashqadaryo va 

Zara&boo vodiylari. 

Manbalardagi 

Nnl: 

“Avesto**

So’g'da. Bixistun yozuvlarida  ■

Sug'uda, yunon-rim manbalaru. 

Sog'diyona.

Siyosiy tarixl: m iU w . V|J * 

tash.top: mfljivv. VI a. 

Ahmoniylar davlati tarkibida* ad 

aw . 329-y.. 

’ **■

Iskandaming harbiy yurishi  mil 

aw .  312*250y. Safavkiylar 

takkibida; m ii aw . 250-130y: 

Yunon-Baqtriya davlati Urkibkk- 

mil. aw . 11-1 asrhrfdan boshhl)

mustaqilligiiii tiklashga kimh^.

M td a a lv a tl! o m rrfly yozuvi

-II asriarda

Madaalyatl: oromiy yozuvi 

aiosida mil.aw. 1II-II asrianL 

yozuv paydo boldi, sug'd tilkW 

yozma

yodgoiiiklar 0 ‘rta Osiyo. 

Qozog‘is>ton, Sharaiy Turkistaa, 

Pokiston va Mo‘g‘iiistondan 

topilgan.

J

KUSHON

Mil.avv.  I a. - mil.  IV a.

Hudodi: 

Markaziy Osiyo, 

Pokiston. Afg'onision, Shimo)i| 

Hindiston.

Siyody tarlxi:  K.  Kadfi/ d*vri£j 

Parfiya, Afg  oniston, Kashmir ^  

bosib olindi; V.  Kadfi/ davrida jii 

Pokiston va Hindiston zabt ctilftl 

Kanishka davrida jan.  Hindi; 

Sug'diyona. Xorazm. Choch 

bo’ysundirildi; 99-y kushonlar 

elchisi Rimga bordi.

Arxcologlk yodgorttklari: 

Ayritom, Dalvarzintepa. Zan 

Qoiatepa, Tcrmiz.  XokhayoOi 

Fayoztcpa. Bozorqal’a, 

Kuyovqo‘rg*on, Haydarobot

VAZ

1

FA I

Yuqorida tuzilgan jadval asosida davlatchiligimizning tarixijl 

bosqicUarida vujudga kelgan davlatlar jadvalini tuzing.

84