I. A. Karimov o'zining "Tarixiy xotirasiz kelajak yo'q" nomli

Tayanch iboralar

Urug‘,  qabila,  millat,  elat,  etnos,  etnografiya,  etnik  shakllanish, 

o'troq  xalq.  ko'chm anchilar,  massagetlar,  saklar,  xorazmiylar, 

baxtarlar,  so'g'diylar,  toharlar,  dovonliklar,  Eron  ahmoniylari, 

makedoniyaliklar,  arablar,  mo'g'ullar ta ’siri,  turk xalqi,  turkiyzabos 

xalqlar,  qoraxoniylar,  qorluqlar,  saljuqiylar,  qorliq-chigil  lahjasi, 

"Q utadg'u  bilik",  "Hikm atlar",  "Alpomish",  Dashti  Qipchoq, 

ko'chmanchi  o'zbeklar,  shayboniylar,  "o'zbek"  termini, 

milliy 

mustaqillik davridagi  etnik  holat,  millatlar do‘stligi  va  hamjihatligt

Nazorat savollari

1. 

Prezidentimiz  1.A. Karimov  tarixchi  olimlar  oldiga  o'zbek 

xalqining etnik shakllanishi  borasida qanday masalalami qo'ydilar?

1  Ko'chmanchi turidy xalqlar qayoqdan  kelib chiqqan va qanday tarqa]g3°?

3. 

0 ‘zbek  xalqining  shakllanishida  turkiylar  kelgunicha  bolgaf 

eng  qadimgi  etnik jarayonlar  qanday  kechgan?

64

4

. 

0

‘zbek xalqining shakllanishida  ikkinchi  davr qachon  kechgan 

va  unda  qaysi elatlar muhim  rol o'ynagan?

5

. CVzbek xalqining shakllanishidagi uchinchi davr qachon kechgan 

va  unda  qaysi  elatlar  ishtirok etgan?

6

.  Mustaqillik  davrida  o ‘zbek  xalqining  yagona  millat  bo‘lib 

rivojlanishi  qanday kechmoqda?

Ban! yodda  toting!

"0‘zbek davlatchiligining tamaI toshlari bundan  2700 yil muqaddam ay 

Xorazm  vohasida qo y  'tlgan.  Shu m a’noda,  milliy davlatchiligimiz 

tar, 

Misr, Xitoy,  Hindiston,  Yunoniston,  Eron kabi eng qadin, 

davlatlar tarixi hilan  bir qatorda turadi

Istom  K vfe

0

‘ZBEK DAVLATCHILIGI,  UNING  POYDEVORI 

VA TARAQQIYOT BOSQICHLARI 

Reja:

1.  Davlat, davlatchilikni o‘rganishning nazariy-metodologik asosla

2.  0 ‘rta  asrlarda  davlatchiligimiz  tarixi.

3.  Mustamlakachilik  va  sho'rolar  hokimiyati  davrida  davlatchi] 

va  boshqamv.

4.  O'zbekistonda  davlat  mustaqilligini  qo’lga  kirítilishi  sharoitii 

davlat  va  davlat  boshqaruvi.

Ushbu mavzoni o‘rganishda quyidagi texDologiyaiii tavsiya etami 

"Blits-so‘rov"  usuli

Mashg'ulotni  o'ikazish  iaríibi.

Ushbu  usul  bir necha  bosqichda  o ‘ikazjladi:

•   o'qituvchi  ialabalarga  ushbu  mashg'ulo!  bir  necha  bosqicht 

o ‘ikaz¡lishi haqida ¿ushuncha  beradi.  Har bir bosqichga m o‘Ijallangt 

vazifalami  bajarishga  aniq  vaqt  berilishi,  ¿inglovchilar esa  shu  vaqti 

unumli foidalinishlari  kerakligi  haqida  ulami  ogohlaniiradi;

•   o ‘qiiuvchi hamma ialabalarga alohida-alohida iarqaima maten 

beradi va ulardan ushbu maierialni sinchiklab o'rganishlariniso‘rayt

•   o ‘qiiuvchi  iarqaima 

material 

mazmuni 

va  bajariladigt 

vazifa (iarqaima maierialda berilgan  harakailar keima-keiligini io ‘g 

belgilash,  belgini  qog'ozda  alohida  ajraiilgan  bo'limga  raqaml 

bilan  qoyish  kerakligi)ni  tushuniiradi;

•   iarqaima 

maierialda 

berilgan 

vazifa 

dastlab 

yak 

iartibda  bajarilishini  ta ’kidlaydi;

‘Islom  Karimov.  Xavfsizltk  va  barqaroriik  yo ‘Iida.  Asarlar,  6-jild  -   T :  "O  zbekiston",  1998-; 

3 7 5 -b e t.

66

har bir talaba o ‘lining shaxsiy fik ri asosida iarqaima maierialdagi 

*¡j uj baho" bo ‘limiga berilgan harakailaming maniiqiy keima-keiligini

raaamlar 

bilan  belgilab  chiqadi;

M  ialabalaming  yakka  iartibdagi 

ishlari  tugagach,  o ‘qiiuvchi 

lardan  3 kishidan  iborai  kichik guruhlar iashkil eiishlarini  so‘raydi. 

U

Kichik  guruhlar  ialabalam ing  xohishlariga  qarab  yoki  raqamlar 

boyicha  iashkil  etilishi  mumkin;

0  

kichik guruhlardagi ialabalaming har biri o ‘z qog'ozidagi  "yakka 

b a h o "

bo‘limida belgilangan harakailar keima-keiligi bilan bir-birlarini 

ianishiiradilar,  keyin  ular  3  kishida  uch  xil  bo'lgan  keima-keilikni 

birgalashib  (bir-bir lari  bilan  ionishib,  bahslashib,  bir-birlariga  iasir

o ‘ikazib,  o ‘z  fikrlariga  ishoniirib)  kelishgan  holda,  iarqaiilgan 

qog'ozdagi  "guruh  bahosi"  bo ‘limiga  muqobil  raqamlarni  belgilab 

chiqadilar;

0  

barcha  kichik  guruhlar  o ‘z  ishlarini  iugaigach,  o'qiiuvchi 

harakailar  keim a-keiligi  b o ‘yicha  io ‘g ‘ri  javobni  beradi,  y a ’ni 

ialabalardan  u larga  iarqaiilgan  qog‘ozlardagi  ”io ‘g 4ri javob" bo ‘limiga 

u  iomonidan  ayiilgan  harakailar  keima-keiligi  raqamlarini  yozishni 

so ‘raydi;

•   o ‘qiiuvchi  "io ‘g ‘ri javob " bo ‘limida berilgan raqamlar bilan  "yakka 

baho"  hamda  "guruh  bahosi"  bo‘Umidagi  raqamlarni  solishiirish  va 

kaiiasidan-kichigini  ayirish,  ayirmalami  mos  holda  "yakka  xaio" va 

"guruh  xaiosi"  boTimlariga yozishlarini  so ‘raydi;

•   o'qiiuvchi  yakka  va  guruh  xaiolarining  umumiy  soni  boyicha 

iushuncha beradi va ulami har birini alohida-alohida sharhlab beradi;

•   o ‘qiiuvchi mashg'uloini yakunlab,  ba ’zi guruhlaming mashg'uloi 

mobaynidagi  ish  faoliyailariga  o ‘z Jikrini  bildiradi  va  ialabalaming 

bilimini  mezonlar  asosida  baholaydi  yoki  mos  kelgan  io'gri javoblar 

soniga  qarab  har  bir talaba  o ‘z  bahosini  ko ‘rsaiilgandek  aniqlaydi.

Vatanimiz  tarixining  dolzarb  muammolaridan  biri  davlatchiligimiz 

tarixidir. Shuning uchun ham Respublikamiz Prezidenti Islom Karimov 

1998-yil iyun oyiningoxirlarida bir guruh yetakchi tarixchUar va ziyolilar 

vakillari  bilan  uchrashganda  bu  masalaga  alohida  ahamiyat  berdi. 

Prizident uchrashuvda o'zbek davlatchiligining paydo bo'lishi, asoslari 

va  rivojlanish  bosqichlari  aniq  ko'rsatilmaganligini  ta’kidlab o ‘tdi.

Bu  muammoning  kun  tartibida  turish  sabablari  shundan  iboratki, 

yingi vaqtda  o‘zbek davlatchiiigi  tarixini  Vatanimiz  hududiga turli

67

davrlarda  kirib kelgan  ko'chmanchi  xalqlar davlatlaridan  boshlashj 

intilish  kuchayib  bordi.  Ba’zilar  buni  zo'r  istihola  bilan  niqob]^ 

aytsalar,  ba’zilar  jar  solib,  shu  ko'chm anchilik  davlatlari  bila, 

farxlanishga  chaqirdilar.

Islom  Karimov  tarixchilarga  "Ko'chmanchilar  kelgunga  qadar  bi 

yerda davlatchiligimizga asos bo'lgan  mahalliy davlatlar bormidi o'zi?’ 

deya savol beiganlari bejiz emas.  Davlatchilik masalasi ham ilmiy, han 

siyosiy masala.  Bu haqda  Prezidentimiz  Islom  Karimov shunday deydj 

"Davlatchilik  bugungi  kunda  o'ta  siyosiy  masala  bo'lib  turibdi.  Ne$ 

deganda,  O'zbekistonda  davlatchilik  bo  lmagan,  deb  orqavarotdar 

tashviqot yuritayotgan, shu fikrni ongimizga singdirmoqchi bo'layotgan 

kerak  bo'lsa,  xalqaro  jamoatchilikni  shunga  ishontirishga  urinayotgar 

kuchlar  hali  bor.  Bunday  g'alamislar  orasida  qanday  qilib  bo'lsa  han 

bizni yana sobiq  Ittifoqqa qaytarish  niyatida  yuiganlar yo'q,  deysizmi 

O'zbek  tarixchilarining  bugungi  kundagi  asosiy  vazifasi  mana  shi 

da’voning  puch  ekanligini  isbotlash,  davlatchiligimizning  ilmiy  nuqta 

nazardan asoslangan tarixini  yaratishdir"1.

Tarixchilarimiz  oldiga  Prezidentimiz  havola  qiigan  bu  muamnK 

jiddiydir  u  hali  fundamental  tadqiqotlarni  kutadi.  Ammo  shun# 

qaramay,  mavjud  ilmiy  fikrlarning  saragini  sarakka,  puchagin 

puchakka  ajratib,  yagona  ilmiy  to'xtamga  kelsa  bo'ladi.

'

Jzoh:  Muammoli savolga  ialabalarning qisqa javoblari eshkiladi v» 

reyiing  asosida  baholanadi.

O'zbek davlatchiligi tarixiga to'xtalishdan oldin,  umuman “davlat' 

tushunchasi  m asalasida  biroz  so 'z  yuritishga  to 'g 'ri  keladi 

O'zbekiston  Milliy  ensiklopediyasida  davlat  "mamlakat 

miqyosid 

jam iyatni  uyushtirish  m asalalarini  hal  qilish,  uning  tashq 

munosabatlarini  belgilash  vakolatlari  bo'lgan  hukmron  tuzilma 

sifatida  ko'rsatib  o'tilgan.  Davlatning  paydo  bo'lishi,  uning  tuzuff 

va bu  davlatning boshqarish tizimi  mamlakat  va xalqlaming  ijtimoi)

■Islom  Karimov.  Biz  kelajagim izni  o 'z   q o 'lim iz   bilan  quram iz.  A sarlar.  7-jild.  -  1

■O'zbekiston".  1999-yil.  139-bet

MuammoU uvoU 

O '/btk ¿avtalcblllcl qidw o pa>do bo4WI 

va qaadi^  tarliiy  botqkhUmi bMlb o‘ldi?

68

a 

i 

vo t ida  muhim  o'rin  tutadi.  Bu  sohada  qonunchilikning  roli 

t3 vukligini  alohida  ko'rsatish  kerak.  O'zbek  xalqining  qonunchilik 

’annalari  juda  qadimiydir.  Qonunchilik  bizning  Vatanim izda 

an..oddan  avvalgi  yillardayoq  shakllangan  va  o 'rta   asrlarda 

^ oini||ashgan -  Haqiqatda  esa  mustaqillikka  erishganim izdan 

keyingina takomillashdi,  rivoj topdi. Prezidentimiz olg'a surgan bozor

i  tisodiyotiga o'tishning besh tamoyildan biri -  qonunning ustuvorligi 

tamoyili  ekanligi  ham  buning  isbotidir.  Chunki,  qonunchilikka 

aso slanm agan 

davlat tuzumi mamlakat taraqqiyotining samaradorligini 

ta’minlay  olmaydi.

Davlatchilikning 

asosiy poydevorlari borki, davlat bu poydevorlaisiz 

o‘z 

vazifasini 

ado  etolmaydi.  Bular  hokimiyat  va  ijroiya  organlari, 

sud. 

K onst

itutsiya  va  boshqalardir.

Davlatning  muhim vazifalari  bor.  Bu vazifalar davlatning ichki  va 

tashqi  siyosatini  yurgizish  orqali  amalga  oshiriladi.  Ichki  siyosat, 

asosan,  mamlakatning  ijtimoiy-iqtisodiy  va  madaniy  taraqqiyotini 

ta’minlashga qaratilgan bo'lsa, tashqi siyosat  davlatning mudofaasini 

mustahkamlashga, chet el davlatlar bilan iqtisodiy, harbiy va madaniy 

alo q alarin i 

b o sh q arish g a , 

d ip lo m a tik  

m u n o s a b a tla rin i 

mustahkamlashga  qaratilgan  bo'ladi.

Davlatchiligimiz asosi qaerda va qaysi zamondan boshlanadi, degan 

savolga  kelsak,  tarixchilarimiz,  ayniqsa,  buyuk  o'zbek  olimi  Yahyo 

G'ulomov  va  rus  akademigi  S.  P.  Tolstovlarning  ilmiy  xulosalariga 

asoslanib,  asosan  Xorazmda  yuzaga  kelgan  "Avesto"  muqaddas 

kitobiga  tayanib,  davlatchiligimizning  asosi  bundan  2700—3000  yil 

muqaddam  Xorazmda  boshlangan  deb javob  berish  mumkin.

llgari  aytganimizday,  ko'chm anchilar  tuzgan  davlatlarning 

Vatanimiz  davlatchiligidagi  o'm ini  inkor  etib  bo'Imaydi.  Ammo 

davlatchiligimizning  shakllanishi  jarayonida  "tubjoy"  davlatlarning 

o'mi  va  roli  beqiyosdir.

Davlatchiligimiz tarixini asosan, besh bosqichga bo'lib o'rganamiz. 

Birinchi  bosqich  so'nggi  bronza  davri  (miloddan  oldingi  1  ming 

yillik  boshlari)dan  Eron  ahmoniylari  istilosigacha  bo'lgan  davr 

(miloddan  avvalgi  VI  asr o'rtalari).

Ijtimoiy-iqtisodiy ahvolni  tahlil qilish shuni ko'rsatdiki,  mil.aw.  1 

m*ng  yillikning boshlarida  Markaziy  Osiyoning  nisbatan  rivojlangan 

v  oyatlarida  ilk  davlat  uyushmalari  paydo  bo'la  boshladi.  So'nggi

69

bronza  davrida  mehnatning  dastlabki  yirik  taqsimoti  ro'y  beradj 

Chorvachilik  dehqonchilikdan  ajralib  chiqadi.  Iqtisodiy  hayotdagj 

siljishlar tufayli ortiqcha mahsulot paydo bo'lib, bu mahsulot  ma’IuQ) 

shaxslar qo'lida  to'plana  boshlaydi.  Qishloqlar kengayib  shaharlargj 

aylanib  borar  ekan,  bu  shaharlar  eng  qadimgi  viloyatlar  va  davlat 

uyushmalarining ma’muriy markazi bo'la bordi. Ammo shuni alohida 

ta’kidlash lozimki, Markaziy Osiyodagi ilk davlat uyushmalari haqidagj 

yozma  ma’lumotlar juda  kam.  Mavjud  yozma  manbalar  arxeologii 

tadqiqotlar  bilan  solishtirilganda  birmuncha  ishonchli  bo'Iadi.

Ma’lumki  har  bir davlatning  bosh  yacheykasi  oiladir.

"Avesto" ma’lumotlariga ko'ra, ilk quldorlik davrida Markaziy Osiyo 

jamiyati  alohida  oilalardan  tashkil  topganini  ko'ramiz.  Yerga  urug' 

jamoasi egalik qilgan, bir nechta urug'lar qabilaga birlashgan,  nisbatan 

yirik qabilalar birlashib viloyat ("daxyo”) bo’lgan, bu viloyatlami boshliq 

boshqargan.  Qabila  boshliqlari  ma’lum  vaqtda  to‘planib  kengashib 

turishgan.  "Avesto"da qadimgi jamiyat  kohinlar,  harbiylar,  dehqonlar, 

chorvadorlar  va  hunarmandlar  kabi  tabaqalaiga  bo'linadi.  Qadimgi 

xo'jaliklar chorvachilik va  dehqonchilikka  alohida  e’tibor beiganlar.

Akademik  A.  Asqarovning  yozishicha,  yunon  mualliflarining 

xabariga  ko'ra,  bu  zaminda  qabilalar  konfederatsiyasi  asosida  tarkib 

topgan  dastlabki  davlat  bo'lgan.  Bular  "Katta  Xorazm"  va  "Baqtriya 

podsholigi”  bo'lib,  ular  harbiy  demokratik  printsiplar  asosida  tarkib* 

topgan.  Afsuski,  yozma  manbalarda  ular haqida  uzuq-yuluq  va judai 

qisqa  ma’lumotlar  uchraydi. 

;

"Avesto”  ma’lumotlari  asosida  mashhur xorazmshunos olim  S.  P 

Tolstov,  Ovrupo  olimlaridan  V.  Xenning  hamda  I.  Gershovichlai 

"Katta  Xorazm"  davlati  haqidagi  arxeologik  izlanishlar  va  tarixiy- 

geografik  ma’lumotlami  solishtirib  o'z  qarashlarini  bayon  etganlar 

Masalan, S.  P. Tolstov "Avesto”da Zaratushtraning vatani Aroayanoffl 

Vaychax-qadimgi  Xorazm  bo'lgan  deydi.

"Avesto"ga  ko'ra,  Zaratushtraning  Vatani  Aroayanom  VaychaJi 

Daitiya  daryosining  sohilida joylashgan.  S.  P.  Tolstov  va  qator  boshqs 

olimlar  Daitiya  bu Amudaryodir deydilar.  Qadimgi  Xorazm Amudaiyc 

havzasida joylashgan viloyat ekan, Zaratushtra o'z ta’limotini shu 

zamindar 

chiqib boshqa viloyatlaiga tarqatgan, degan xulosaga keladi S.  P. Tolstov

70

- A v e s t o ’ d a  

"Katta  Xorazm"ga  tegishli  viloyatlar  sanab  o'tiladi. 

a  ko'ra,  O'rta Osiyoning deyarli  katta qismi  "Katta Xorazm"ga 

S S u  

ckaniigiga  qanoat  hosil qilish  mumkin.

Miloddan awalgi IV asrda Amudaryo quyi oqimi hududida Qadimgi

Y 

razm  

davlati  tashkil  topdi.  Uning  podshosi  sifatida  Farasman 

isml»  shaxs  yunon  tarixchilari  tomonidan  tilga  olinadi.  Iskandar 

Zulqarnayn 

Hindiqush  orqali  Baqtriyaga,  undan  So*g*diyonaga 

a o 's h in  

tortib kelganda  Xorazm podshosi  Farasman  uning huzuriga 

sovg‘a - s a lo m Ia r 

bilan kelgan va shimol tomonlarga yurish qilmoqchi 

bo‘lsa. o‘z qo'shini bilan unga yordamga tayyor ekanligini bildirgan.

M arkaziy 

Osiyo  hududida  ahmoniylarga  qadar  tashkil  topgan 

ikkinchi 

davlat 

bu Baqtriya podsholigidir.  Bu davlat haqidagi dastlabki 

m a’lum otlar 

yunonistonlik tabib  Ktesiyda  uchraydi.

Keyingi yillarda qadimgi Baqtriya hududida olib borilgan arxeologik 

tadqiqot ishlari yunon mualliflarining "Qadimgi Baqtriya podsholigi" 

haqidagi  hikoyalari  zaminida  tarixiy haqiqat  borligiga  ishora  qiladi. 

Bunga  misol  qilib Janubiy  Baqtriya  Oltin  —  I  va  Oltin  —  10  hamda 

Baqtriya  shahri  vayronalarini,  Shimoliy  Baqtriyada  Kuchuktepa, 

Qiziltepa, Tallashkantepa,  Bandixon-2 kabi yodgorliklami ko'rsatish 

mumkin.  Ulaming har biri mahalliy hokimliklaming o ‘rdasi bo'lgan. 

Qadimgi  Baqtriya  podsholigi  esa  ana  shu  turnan  va  viloyatlami 

birlashtiruvchi  harbiy-demokratik tipdagi  konfederatsiya  edi.

Shunday  qilib,  O'rta  Osiyoni  ahmoniylar saltanati  bosib  olgunga 

qadar  (bu  voqealar  miloddan  awalgi  VI—IV  asrlarda  sodir  bo'lgan 

edi)  bu  ona  zaminda  harbiy-demokratiya  printsiplari  asosida  tarkib 

topgan ikkita davlat  mavjud bo'lgan.  Bular haqida "Avesto" va yunon 

mualliflari  juda  qisqa  bo‘lsa-da,  tegishli  ma’lumotlar  qoldirganlar. 

Bu  davlatlar "Katta  Xorazm"  va  Qadimgi  Baqtriya  podsholigi  edi.

Eron  ahmoniylari  bosqinlari  (milodda  awalgi  VI—IV  asrlar)  va 

makedoniyalik  Iskandar  istilolari  (miloddan  awalgi  IV—III  asrlar) 

davrida Vatanimiz xalqlarining uzoq va shonli kurashlariga, dahshatli 

qo'zg'olonlariga  (Spitamen)  qaramay,  mahalliy  davlatchiligimiz 

barham  topdi.

Markaziy Osiyo (miloddan awalgi 522—521  yillar)da bo‘lib o'tgan 

xalq qo‘zg‘olonlari Doro I ni qattiq ichki siyosat olib borishga majbur 

etdi.  U  hatto  saroy  aristokratiyasi  huquqlarini  ham   cheklab, 

mamlakatda  hokimiyat tartiblarini o ‘matdi.

71

Gerodotning  xabar  berishiga  qaraganda,  Doro  I  o'z  imperiyasjt 

alohida  viloyatlarga-satrapliklaiga  bo'lib  idora  qilgan.  Наг bir satrapy, 

har yili davlat  xazinasiga  ma’lum  miqdorda  soliq to'lashga  majbur ed 

Makedoniyalik  lskandar  vafoti  (miloddan  awalgi  323-yil)dan  keyi, 

taxt uehun kurashlar natijasida Sharq yeriari lashkarboshi Salavkaga o'td 

U miloddan awalgi 293-yil sharqiy  viloyatlami  idora qilish ishini o'zinio. 

Spitamen  qizi Apamandan  tug'ilgan  o'g'li Antiox  1  ga  topshirdi 

Miloddan awalgi III asming o'rtalariga kelganda (miloddan awal^ 

250-yil)  salavkiylar  saltanatinig  O'rta  Osiyodagi  mavqei  butunla 

tushib ketdi.  Saltanatning sharqiy satrapliklari  markaziy hokimiyatj 

bo'ysunishdan  bosh  tortib,  ularning  har  biri  mustaqil  siyosa 

yurgizishga  intildi.  Ayniqsa,  bu  vaziyat  Parfiya  va  Baqtriy, 

satrapliklarida ko'zga yaqqol tashlanar edi.  Bu vaqtda Baqtriya satrap 

Diodot edi. Strabo nning fikriga qaraganda Baqtriyaning salavkiylardai 

ajralib  chiqishi,  baqtriyaliklaming  markaziy  hokimiyatga  nisbatai 

isyoni  edi.  Baqtriyaning salavkiylardan  ajralib chiqishiga  Diodotdai 

tashqari,  Yevtidem  ham  aralashgan.  Yevtidem  xuddi  0 ‘sha  vaqtd 

So'g'diyona  hokimi  bo'lib,  u  Diodotga  tobe  edi.

Shunday qilib, miloddan awalgi 111 asr o'rtalarida davlatchiligimi 

yana  o'z  taraqqiyotining  ikkinchi  mustaqillik  pallasiga  kirdi.

Mustaqillikka erishgan  Baqtriya Diodot  1 davrida qudratli davlatg. 

aylandi.  Miloddan  awalgi  212-yilda  Yevtidem  Yunon-Baqtriy

•  davlatining  podshosi  edi.

Miloddan awalgi 206-yildan boshlab Yunon-Baqtriya davlati uchui 

salavkiylar tomonidan  endi  hech  qanday xavf yo'q  edi.

Yevtidemning  o'g'li  Demetriy  davrida  (miloddan  awalgi  199* 

167-yillar) Baqtriyaning hududi kengayib har jihatdan yuksaldi. Unin: 

nomi  bilan  ko'plab joylarda tangalar zarb etUdi.  Davlatni  boshqarisl 

borasida islohot o'tkazildi.  Bunga ko'ra davlatni mayda hokimliklaig 

bo'lib  boshqarish joriy  etildi.  Demetriy  mahalliy  aslzoda  vakillarir 

davlatni  boshqarish  ishiga  tortadi.

Nihoyat,  miloddan  awalgi  140  va  130-yillar  orasida  Yu non 

Baqtriyaga shimoldan kelgan ko'chmanchi yue-chjilar barham berdilai 

Vatanimiz tarixida  muhim  rol  o'ynagan  Sharqning bu  davlati  12< 

yildan  ortiq  vaqt  yashadi.  Tarixchilar  bu  davrda  oldin  Baqtriyaf 

qaram  bo'lgan,  keyin,  miloddan  awal  II  asrda  mustaqil  bo'lg*1 

So'g'diyona  haqida  ham  ko'p  gapiradilar.

72

n   latchiligimiz tarixining ikkinchi bosqichida muhim rol o'ynagan

i 

tlardan 

biri 

Qadimgi  Xorazm  davlatidir.  Qadimgi  Xorazm 

^ay  .  ¡n» bilimdoni S. P. Tolstov asarlarida massaget qabilalari ittifoqi, 

* *  

Saksafar, 

Omarg  va  To'maris  kabi  vakillari  to'g'risida  fikr 

tib o‘tad¡.  S.  P.  Tolstov  To‘marisni  debriklar malikasi,  Omargni 

yUI1saklaming podshosi edi, deydi. Saksafarga kelganda u siyovushiylar 

es?osasiga tegishli qadimgi Xorazm podshosi Shaushafor boMishi kerak, 

degan  g'oyani  oig  a  suradi.  S.  P.  T olstovning  bu  m antiqiy 

o'xshatishida  tarixiy  haqiqat  bo‘lsa,  u  holda  miloddan  awalgi  VI 

asrda qadimgi Xorazm o'z hukmdoríga ega bo'lgan. Saksafar Xorazm 

davlatining 

ilk  podsholaridan  biri  bo'lgan.

Akademik Ya.  G'ulomovning ta’kidlashicha,  Sirdaryo o'rta oqimi 

havzasida,  (hozirgi  Toshkent,  qisman  Sirdaryo  viloyati  va  Janubiy 

Qozog'iston  hududida),  miloddan  awalgi  III  asr  boshlarida  tashkil 

topgan  Qang'  davlati  davlatchiligimiz  tarixida  alohida  ahamiyatga 

ega.  Bizningcha,  makedoniyaliklar  qo'shinlariga  qarshi  uyushgan 

mahalliy  va  ko‘chmanchi  qabilalar  davlati  bo'lgan  Qang'  davlati 

asosan, ko'chmanchilar davlati bo'lib,  mahalliy xalq  ularga  mudofaa 

zaruratidan  q o ‘shilgan.  Shunga  qaram ay,  Q ang‘  davlatining 

davlatchiligimiz  tarixida  o'z  o'm i  bor.

Qadimgi  manbalarda  Qang‘  davlatining  qanday  ¡dora  qilinganligi, 

uning davlat  tuzilishi to'g'risida  ma’lumotlar yetib  kelmagan.  Ammo 

faqat  bir  marta  to'ng'ich  Xan  sulolasi  tarixida  (miloddan  awalgi  II—

I  asrlarga oid)  Qang'uy podshosi  o'z oqsoqollari  bilan  maslahatlashib 

ish tutishi  haqida  eslab o'tiladi.  Demak,  quldorlik jamiyati  sharoitida 

tashkil topgan  Qang'  davlatida  Oliy kengash  asosiy rol  o'ynagan.

Davlat  kengashida  qabila  boshliqlari,  harbiy  sarkardalar  faol 

qatnashib,  muhim  davlat  ahamiyatiga  molik  masalalar  hal  etilgan. 

Podsho hokimiyati demokratik printsiplar asosida tashkil topgan davlat 

tizimi  edi.  Qang'  davlatiga  qarashli  yerlar  bir  necha  viloyatlarga 

bo'lingan.  Ulami  boshqargan  boshliqlar jobg‘u  yoki  yobg‘ular  deb 

atalgan.  Qang'  hoqonlari  mamlakatni  ana  shu  jobg'ularga  tayanib 

boshqarar ekan,  ular, odatda,  hoqonlarga yaqin kishilardan,  ulaming 

qavm-qarindoshlaridan, yirik urug'-qabila boshliqlaridan tayinlangan. 

Qang1 davlatiga  tobe  viloyatlami  boshqarish  ishi  mahalliy  hokimlar 

flo  lida  bo'lib,  ular  markaziy  hokimiyatga  boj  to'lab  turgan.  Ana 

snunday  tobe  viloyatlarga  qadimgi  Xorazm,  So‘g‘d  yerlari,  Ural 

°g oldi  rayonlari  kirgan.