I боб. Молия бозорининг назарий асослари молия бозорининг иқтисодий моҳияти

Ўзини – ўзи текшириш учун саволлар

1. 
   Давлат қимматли қоғозлар иқтисодий моҳияти ?
   

1. 
   Давлат қимматли қоғозлар қўлланиш хусусиятлари?
   

3. Давлат қимматли қоғозларни тартибга солиш тизими?
4. SWOT-таҳлили нима мақсадда ўтказилади?

XII БОБ. ХАЛҚАРО ҚИММАТЛИ ҚОҒОЗЛАР БОЗОРИ.
12.1. Халқаро қимматли қоғозлар иқтисодий моҳияти ва қўлланиш хусусиятлари.
Халқаро фонд бозори қимматли қоғозлар билан операциялар мажмуаси бўлиб, уни амалга ошириш миллий капитални бир мамлакатдан бошқасига ўтказишдир. Халқаро фонд бозори икки сегментдан иборат:
Биринчиси, давлат ва корпоратив даражада пайдо бўлган мамлакатлар ўртасидаги иқтисодий муносабатларни расмийлаштириш учун чиқарилган қимматли қоғозлар билан ифодаланади. Бу шунингдек, халқаро ташкилотларнинг молиявий ташкилотлари (БМТ, Европа Иттифоқи ва бошқалар) томонидан чиқарилган қимматли қоғозларни ўз ичига олади;
Иккинчиси, халқаро бозорларда капитални ошириш учун чиқарилган қимматли қоғозлардир. Халқаро қимматли қоғозлар бозорларида транзаксиялар евробондлар, евроакциялар, евротижорат қимматли қоғозлар каби қимматли қоғозлар билан олиб борилади. Ушбу бозорнинг асосий савдо марказлари Нью-Йорк, Лондон, Токио, Париж, Франкфуртда, яъни асосий жаҳон молия марказларида жойлашган. Халқаро молия бозорини тартибга солиш Халқаро фонд бозорлари иштирокчилари ассоциациясида бирлаштирилган аъзолари томонидан амалга оширилади. Ташкилотнинг штаб-квартираси Швейцарияда жойлашган, лекин кўпгина иш Лондонда амалга оширилади.
Халқаро бозорларда операцияларнинг умумий стандартларини мувофиқлаштириш ва ривожлантириш ИФФБ – Халқаро фонд биржалари федерацияси томонидан 1961 йилда ташкил этилган.
Қимматли қоғозлар халқаро фонд бозорларида савдога қўйилган номинал қиймати АҚШ доллари, фунт стерлинг, евро ва эмитентнинг мамлакат валютасига бегона бўлган бошқа эркин конвертация қилинадиган валютада ифодаланган. Иқтисодиётга алоқадор ҳар бир трейдер ёки шахс эрта ёки кеч “халқаро қимматли қоғозлар” атамасига дуч келади. Бугунги кунда бу атама одатда бир вақтнинг ўзида барча мамлакатларда тарқатиладиган халқаро қимматли қоғозлар деб тушунилади. Шуни таъкидлаш керакки, халқаро қоғозларнинг энг катта ҳажми Европада жойлаштирилган. Сўнгги маълумотларга кўра, ушбу бозор улуши халқаро қимматли қоғозларнинг умумий айланмасининг 3/4 қисмидан кўпроқдир. Халқаро қимматли қоғозлар – турли мамлакатларда бир вақтнинг ўзида муомалада бўлган қимматли қоғозлардир. Халқаро қимматли қоғозлар (евровалюталар, евробондлар) қимматли қоғозлар бозорида чиқарилган мамлакатдан ташқарида жойлаштирилган қимматли қоғозлардир.
Бу ҳолатда “евро” нинг префикси – бу конвенция, чунки халқаро қимматли қоғозлар биринчи марта Европада пайдо бўлган ва у ерда ушбу молиявий воситаларнинг ва унинг инфратузилмалари ривожланган бозори жойлашган. Еврообллигациялар ёки евробондлар (инглиз тилидан бонд-облигация) бир нечта хорижий мамлакатлар бозорларига жойлаштириш учун мамлакатнинг корхоналари, ҳудудлари ёки давлат томонидан чиқарилган облигациялар сифатида тушунилиши керак. Евробондлар узоқ муддатга чиқарилади – 3-7 дан 15, 30 ва 40 йилгача.
Еврооблигациялар жорий даромадни тўлаш усулига кўра қаттиқ фоиз ставкаси, ўзгарувчан, дисконт усулида ва индексли фоиз билан бўлиши мумкин. Бунга қўшимча равишда еврооблигациялар ўша эмитентнинг акция ва облигациясининг бошқа турига конвертация қилиниши мумкин. Евробондлар узоқ муддатли кредитлашда ишлатилади. Улар ички бозорда давлат ва компаниялар томонидан чиқарилган облигацияларга жуда ўхшаш. Евроноталар хорижий валютада акциядорлик жамиятлари томонидан берилган қарз мажбуриятлари ҳисобланади. Евроноталар 3-6 ой муддатга чиқарилади, лекин кўпинча хорижий тижорат банклари уларни эмитентдан бир неча йиллар давомида сотиб олишни ўз зиммаларига олишади, шунинг учун улар фақатгина қисқа муддатли. Евроноталар бўйича даромад ЛИБОР ставкасига асосланган. Еврооблигацияларни глобал молия бозорига жойлаштириш учун эмитентга етакчи рейтинг агентликларининг кредит рейтингини олишлари керак бўлади.