I bob. Organik kimyoning tuzilish nazariyasi 1-§. Organik kimyo tarixi. Organik birikmalarning o‘ziga xos xususiyatlari

Olinish usullari. 1. Birlamchi spirtlar oksidlanganda dastlab aldegid,
so‘ngra kislota hosil bo‘ladi. Bunda uglerod atomlarining soni o‘zgarmaydi:
104
R CH2OH R C
O
H
R C
O
OH
+(O) +(O)
- H2O
CH3 CH2OH CH3 C
O
H
CH3 C OH
O
2. Murakkab efirlarni gidrolizlash bilan karbon kislota olish mumkin:
R C
O
O R' + HOH R C
O
OH + R' OH
CH3 C
O
O C2H5 + HOH CH3 C
O
OH + C2H5 OH
H2SO4
H2SO4
3. Tegishli karbon kislotalarning tuzlariga kuchli anorganik kislotalar ta’sir
ettirib olish mumkin:
2CH3CH2CH2COONa + H2SO4 2CH3CH2CH2COOH + Na2SO4
Fizik xossalari.Karbon kislotalarning quyi vakillari odatdagi sharoitda
suyuqlik, yuqori molekular yog‘ kislotalar suvda erimaydigan qattiq moddalardir.
Kimyoviy xossalari. Karbon kislotalar anorganik kislotalar kabi xossalarga
ega, metallar, metall oksidlari va ishqorlar bilan reaksiyaga kirishib tuzlar
hosil qiladi.
2R COOH + 2Na 2R COONa + H2
2CH3 COOH + 2Na 2CH3 COONa + H2
R COOH + NaOH R COONa + H2O
C2H5 COOH + NaOH C2H5 COONa + H2O
CH3 COOH + MgO (CH3 COO)2Mg + H2O
2R COOH + MgO (R COO)2Mg + H2O
105
Karbon kislotalar spirtlar bilan sulfat kislota ishtirokida murakkab efirlarni
hosil qiladi.
CH3 C
O
O H
+ HO C2H5 CH3 C
O
O C2H5
+ H2O
sirka kislota etilatsetat
Chumoli kislotaning karboksil guruhi bevosita vodorod bilan bog‘langanligi
tufayli, uni bir vaqtning o‘zida ham kislota, ham aldegid deb qarash mumkin.
U aldegidlarga xos „kumush ko‘zgu“ reaksiyasiga kirishadi:
H C
O
OH
HO C
O
OH
+Ag2O
- 2Ag CO2 + H2O
Vodorodning almashinishi bilan boradigan reaksiyalarga quyosh nurida
galogen ta’sirlashishini keltirish mumkin. Bunda radikaldagi bir yoki bir necha
vodorod atomi galogenga almashingan kislota hosilasi vujudga keladi:
CH3COOH CH2 +Cl2 ClCOOH
-HCl -HCl
+Cl2 CHCl2COOH
-HCl
+Cl2 CCl3COOH
xlorsirka kislota dixlorsirka kislota trixlorsirka kislota
Yuqori karbon kislotalar glitserin bilan eterifikatsiya reaksiyasiga kirishib,
yog‘lar hosil qiladi:
CH2OH
CHOH + HO
CH2OH
CO C17H35 CH
CH2
CH2
O
O
O
CO
CO
CO
C17H35
C17H35 + 3H2O
HO CO C17H35 C17H35
HO CO C17H35