I bob. Organik kimyoning tuzilish nazariyasi 1-§. Organik kimyo tarixi. Organik birikmalarning o‘ziga xos xususiyatlari

Javob: CH2(NH2)COOH
Mavzuga oid masala va mashqlar.
1.Neftning krekingi natijasida hosil bo‘ladigan moddalardan biri bo‘lmish
etilendan qaysi aminokislotani olish mumkinligini tegishli reaksiyalar bilan
izohlang.
2. 2-aminopropion kislotasi NH2 CH2 CH2 C
O
OH va : a) kaliy
ishqori(KOH); b) xlorid kislotasi (HCl) ortasida ketishi mumkin bo‘lgan
reaksiyalarni yozing va tenglashtiring.
145
a)
NH2 CH2 CH2 C
O
OH + KOH
b)
NH2 CH2 CH2 C
O
OH + HCl
3. Glitsin olinishida α–xlorsirka kislota kislotaning qo‘llanish reaksiyasini
yozing va hosil bo‘lgan anorganik modda tarkibidagi azot atomi oksidlanish
darajasini ko‘rsating.
4. Sistein va serin aminokislotalarini struktur tuzilishini chizing va ular
tarkibidagi σ va π bo‘g‘lar sonini hisoblang.
5. Glutamin kislotasi nega monoamino dikarbon kislota hisoblanishini
struktur formulasini chizib isbotlab bering.
6. 3-aminobutan kislotasini hosil qilish uchun qaysi to‘yinmagan karbon
kislotasiga ammiak bilan ta’sir etish kerakligini reaksiya tenglamasini yozib
ko‘rsating.
7. 26,7 g massadagi noma’lum aminokislotaning natriy ishqori bilan reaksiyasi
natijasida 5,4 g suv hosil bo‘lsa, shu reaksiyaga kirishgan aminokislotaning
nomini aniqlang.
8. 60 g massadagi noma’lum aminokislotaning natriy ishqori bilan reaksiyasi
natijasida 14.4 g suv hosil bo‘lsa, shu reaksiyaga kirishgan aminokislotaning
nomini aniqlang.
9. 31,15 g massadagi noma’lum aminokislotaning natriy ishqori bilan reaksiyasi
natijasida 6,3 g suv hosil bo‘lsa, shu reaksiyaga kirishgan aminokislotaning
nomini aniqlang.
35-§. YUQORI MOLEKULYAR BIRIKMALAR
Yuqori molekular birikmalar (YMB) xossalari jihatidan past molekular
birikmalardan tubdan farq qiladi. Bu hol YMB molekulalarining juda
kattaligi va polidispersligi bilan tushuntiriladi.
146
YMB ko‘pincha polimerlar (grekcha «poli» – ko‘p, «meros» – qism
ma›nosiga ega) ham deb ataladi. Molekulalari o‘zaro kovalent bog‘lar
orqali birikib, polimer hosil qiladigan quyi molekular moddalar monomerlar
deyiladi.
Yuqori molekular birikmalar kelib chiqishi bo‘yicha 3 ga bo‘linadi: tabiiy,
sintetik va suniy.
Tabiiy YMB larga o‘simlik va hayvonot dunyosida keng tarqalgan va ularning
hayoti uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lgan selluloza, kraxmal, oqsillar,
nuklein kislota va tabiiy kauchuklar va boshqalar kiradi. Sun’iy YMB tabiiy
yuqori molekular birikmalarni kimyoviy qayta ishlash natijasida hosil qilinadi.
Sintetik YMB larga sintetik-plastik massalar, kauchuklar va sintetik tolalar
kiradi. Sintetik YMB tabiatda uchramaydigan kichik molekulali birikmalardan,
polimerlanish va polikondensatlanish reaksiyalari asosida sintez qilib olinadi.
Masalan, quyidagi reaksiyada:
nCH2 CH2 ( CH2 CH2 )n
Etilen(monomer) polietilen(polimer)
Polimer molekulalani makromolekula ham deyiladi. Makromolekulada
ko‘p marta takrorlanadigan atomlar guruhini elementar zveno deyiladi. Polimer
molekulasidagi n qiymati monomerning necha molekulasi birikib, makromolekula
hosil qilishini ko‘rsatadigan son bo‘lib, polimerlanish darajasi
deyiladi.
Polimerning molekular massasi (M) uning elementar zvenosining molekular
massasi (m) bilan polimerlanish darajasi (n) ning ko‘paytmasiga teng, yani
M =m*n
YMB larning fizik va mexanikaviy xossalari ko‘p jihatdan ularning molekular
massasiga va tabiatiga bog‘liq. Molekular massaning ortib borishi bilan quyi
molekular moddalar uchun xarakterli bo‘lgan diffuziya, uchuvchanlik singari
xossalar asta-sekin yo‘qolib, makromolekulalarning o‘ziga xos (bo‘kish,
yuqori qovushqoqlik, qizdirilganda haydalmasdan parchalanish kabi) xususiyatlari
paydo bo‘ladi.
147