I-bob. Pul kridit siyosating tizimi va uning asosiy vazifalari

Xalqaro kredit – bir davlat, shu davlat banki, huquqiy shaxsi tomonidan ikkinchi bir davlatga, uning banklariga, boshqa huquqiy shaxslariga muddatlilik va to‘lovlilik asosida berilladigan kredit hisoblanadi. Bu kredit shakli kredit munosabatlarining xalqaro miqyosda (davlatlar o‘rtasida) amalga oshirilishi jarayonida yuzaga keladi.

O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, suveren davlat sifatida o‘z tashqi iqtisodiy faoliyatini yo‘lga qo‘ya boshladi.

17

Tijorat
krediti

Ipoteka
krediti

Xalqaro

kredit
Iste'mol

krediti

Davlat
krediti

1.3-Chizma Kredit turlar


Tijorat krediti - bu korxonalar, birlashmalar va boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlarning bir-bíriga beradigan kreditlaridir. Tijorat krediti, avalo, to‘lovni kechiktirish yo‘li bilan tovar shaklida beriladi.


Iste’mol krediti - xususiy shaxslarga, hammadan avvalo, uzoq muddat foydalanadigan iste’mol tovarlari (mebel, avtomobil, televizor va boshqalar) sotib olish uchun ma’lum muddatga beriladi. U chakana savdo magazinlari orqali tovarlarning haqini kechiktirib to‘lash bilan sotish shaklida yoki iste’mol maqsadlarida bank ssudalari berish shaklida amalga oshiriladi. Iste’mol kreditidan foydalanganlik uchun ancha yuqori foiz undiriladi.


Ipoteka krediti — ko'chmas mulklar (yer, bino) hisobiga uzoq muddatli ssudalar shaklida beriladi. Bunday ssudalar berish vositasi, banklar va korxonalar tomonidan chiqariladigan ipoteka obügatsiyalari hisoblanadi.


Davlat krediti - kredit munosabatlarining o‘ziga xos shakli bo‘lib, bunda davlat pul mablag‘lari qarzdori, aholi va xususiy biznes esa kreditorlarí bo‘lib

18

chiqadi. Davlat krediti mablag‘lari manbayi bo‘lib, davlat qarz obligatsiyalari xizmat qiladi. Davlat kreditning bunday shaklida, avvalo, davlat budjeti kamomadini qoplash uchun foydalanadi.


Xalqaro kredit — ssuda kapitalining xalqaro iqtisodiy munosabatlar sohasidagi harakatini namoyish qiladi. Xalqaro kredit tovar yoki pul (valuta) shaklida beriladi.

Kreditor va qarz oluvchilar banklar, xususiy firmalar, davlat, xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar hisoblanadi. So‘nggi vaqtlarda kreditlashning lizing, faktoring, farfeyting, trast kabi shakllari keng rivojlanib bormoqda. Lizing - bu kreditning pulsiz shakli bo‘lib, odatda, ishlab chiqarish vositalari va boshqa moddiy boyliklarni keyinchalik foydalanuvchilar tom onidan muntazam ravishda haq to‘lab borib, sotib olish sharti bilan uzoq muddatli ijaraga berishdan iborat. Lizing bo‘yicha bitimlar 1 yildan to 10 yilga qadar tuzilishi mumkin. Odatda, ishlab chiqarish vositalarini ularning egalari bevosita emas, balki maxsus lizing kompa-niyalari orqali ijaraga beradilar. Faktoring - bu boshqa iqtisodiy subyektlarning qarzdorlik bo‘yicha majburiyatlarini sotib olish yoki qayta sotish munosabatlarini anglatadi.. Farfeyting — bu uzoq muddatli faktoring munosabatlari bo'lib, qarzdorlik bo‘yicha huquqlarni sotib oigan bank ularni, odatda, 1—5 yil vaqt 0‘tgandan so‘ng undirishi mumkin boiadi. Trast — bu mijozlarning kapitallarini boshqarish bo‘yicha operatsiya- larni bildiradi. Kredit berish bir qator tamoyillarga asoslanadi.

19

II-BOB. O’ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA PUL-KREDIT SIYOSATINING XUSUSIYATI VA O’ZIGA HOSLIGI