I-мавзу. Бухгалтерия ҳисоби, унинг моҳияти ва аҳамияти

Асосий воситаларга амортизация ҳисоблаш нормалари (Солиқ Кодексининг 306-моддаси)

Гуруҳлар тартиб рақами	Кичик гуруҳлар тартиб рақами	Асосий воситаларнинг номи	Амортизация нинг йиллик энг юқори нормаси, фоизларда
I		Бинолар, иморатлар ва иншоотлар
	1	Бинолар, иморатлар	5
	2	Нефть ва газ қудуқлари	10
	3	Нефть-газ омборлари
	4	Кема қатнайдиган каналлар, сув каналлари
	5	Кўприклар
	6	Дамбалар, тўғонлар
	7	Дарё ва денгиз причал иншоотлари
	8	Корхоналарнинг темир йўллари
	9	Қирғоқни мустаҳкамловчи, қирғоқни ҳимояловчи иншоотлар
	10	Резервуарлар, цистерналар, баклар ва бошқа сиғимлар
	11	Ички хўжалик ва хўжаликлараро суғориш тармоғи
	12	Ёпиқ коллектор-дренаж тармоғи
	13	Ҳаво кемаларининг учиш-қўниш йўллари, йўлкалари, тўхташ жойлари
	14	Истироҳат боғларининг ва ҳайвонот боғларининг иншоотлари
	15	Спорт-соғломлаштириш иншоотлари
	16	Иссиқхоналар ва парниклар
	17	Бошқа иншоотлар
II		Узатиш қурилмалари
	1	Электр узатиш ҳамда алоқа қурилмалари ва линиялари	15
	2	Ички газ қувурлари ва қувурлар
	3	Водопровод, канализация ва иссиқлик тармоқлари
	4	Магистрал қувурлари

	5	Бошқалар
III		Куч машиналари ва асбоб-ускуналар
	1	Иссиқлик техник асбоб-ускуналари	8
	2	Турбина асбоб-ускуналари ва газ турбиналари қурилмалари
	3	Электр двигателлари ва дизель-генераторлар
	4	Комплекс қурилмалар
	5	Бошқа куч машиналари ва асбоб-ускуналари (ҳаракатланувчи транспортдан ташқари)
IV		Фаолият турлари бўйича иш машиналари ва асбоб-ускуналар (ҳаракатланувчи транспортдан ташқари)
	1	Иқтисодиётнинг барча тармоқларига тегишли машиналар ва асбоб- ускуналар	20
	2	Қишлоқ хўжалиги тракторлари, машиналари ва асбоб-ускуналари
	3	Коммутациялар ва маълумотларни узатиш рақамли электрон асбоб- ускуналари, рақамли тизимлар узатиш асбоб-ускуналари, рақамли алоқа ўлчов техникаси
	4	Йўлдош, уяли алоқа, радиотелефон, пейжинг ва транкинг алоқа асбоб- ускуналари
	5	Узатишлар тизимлари коммутацияларининг ўхшаш асбоб-ускуналари
	6	Киностудияларнинг махсус асбоб-ускуналари, тиббий ва микробиология саноати асбоб-ускуналари
	7	Компрессор машиналари ва асбоб-ускуналари
	8	Насослар
	9	Юк кўтариш-транспорт, юк ортиш-тушириш машиналари ва ускуналари, тупроқ, карьер ҳамда йўл-қурилиш ишлари учун машиналар ва ускуналар
	10	Устун-қозиқ қоқиш машиналари ва ускуналари, майдалаш-янчиш, саралаш, бойитиш ускуналари
	11	Технологик жараёнлар учун барча турдаги сиғимлар
	12	Нефть қазиб чиқариш ва бурғулаш ускуналари
	13	Бошқа машиналар ва ускуналар
V		Ҳаракатланувчи транспорт
	1	Темир йўлнинг ҳаракатдаги таркиби	4
	2	Денгиз, дарё кемалари, балиқчилик саноати кемалари
	3	Ҳаво транспорти
	4	Автомобиль транспортининг ҳаракатдаги таркиби, ишлаб чиқариш транспорти	20
	5	Енгил автомобиллар
	6	Саноат тракторлари
	7	Коммунал транспорт
	8	Махсус вахта вагонлари
	9	Бошқа транспорт воситалари
VI		Компьютер, периферия қурилмалари, маълумотларни қайта ишлаш ускуналари
	1	Компьютерлар	40
	2	Периферия қурилмалари ва маълумотларга ишлов бериш ускуналари
	3	Нусха кўчириш-кўпайтириш техникаси
	4	Бошқа компьютер, периферия қурилмалари, маълумотларга ишлов бериш ускуналари
VII		Бошқа гуруҳларга киритилмаган асосий воситалар	15

Қуйидагилар амортизация қилинмайди:

а) ер участкалари ва табиатдан фойдаланишга доир бошқа объектлар (сув, ер ости бойликлари ва бошқа табиий ресурслар);
б) маҳсулдор чорва моллари; в) ахборот-кутубхона фонди;
г) қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда консервациялашга ўтказилган асосий воситалар; д) музей ашёлари;
е) моддий маданий мерос объектлари;
ж) умумий фойдаланишдаги автомобиль йўллари, йўлаклар, сайилгоҳлар, хиёбонлар, маҳаллий давлат ҳокимияти органлари тасарруфида бўлган ободонлаштириш иншоотлари;
з) тўлиқ амортизацияланган асосий воситалар.
Янги келиб тушган асосий воситалар бўйича эскириш, фойдаланиш бошланган ойдан кейинги ойнинг биринчи кунидан бошлаб ҳисобланади, чиқиб кетган объектлар бўйича эскириш эса чиқиб кетиш ойидан кейинги ойнинг биринчи кунидан бошлаб тўхтатилади.
5-сонли БҲМС «Асосий воситалар»га мувофиқ амортизация қуйидаги усуллардан бирини қўллаш орқали ҳисобланиши мумкин:

• амортизацияни тенг маромли (тўғри чизиқли) ҳисоблаш;

• 
  бажарилган ишлар ҳажмига мутаносиб равишда амортизацияни ҳисоблаш (ишлаб чиқариш усули);
  
• 
  икки баробар амортизация меъёри билан қолдиқни камайтириш усули (камайиб борувчи колдик усули);
  
• 
  йиллар суммаси усули (кумулятив усул).
  

Бир маромли (тўғри чизиқли) усул деб тугатиш қиймати айрилган асосий воситалар объекти қийматини даврлар бўйича фойдаланиш муддати давомида тенг нисбатда ҳисоблаш усулига айтилади. Амортизация меъёри ўзгармайди.Амортизация суммаси қуйидаги формула бўйича ҳисобланади:

Бошланғич – Тугатиш

қиймати қиймати Йиллик
= амортизация Тахмин қилинган суммаси фойдаланиш даврлари сони
Тугатиш қиймати аҳамиятга молик суммани ташкил этмаса, уни ҳисобга олмаса ҳам бўлади.


Мисол. Компьютер қиймати 500 минг.сўм, тугатиш қиймати 30 000 сўм, хизмат муддати 5 йил. Тўғри чизиқли усулга мувофиқ мазкур мисолда ҳар йилги амортизация 100 : 5 = 20%ни ёки 94 минг.сўмни ташкил этади (500 000 - 30 000)
: 5 = 94 000 сўм.

4. 
   йил давомида амортизация ҳисоблашни қуйидагича акс эттириш мумкин:
   

	Бошланғич қиймат	Йиллик эскириш суммаси	Жамғарилган эскириш	Баланс қиймати
Биринчи йилнинг оҳири	500 000	94 000	94 000	406 000
Иккинчи йилнинг оҳири	500 000	94 000	188 000	312 000
Учинчи йилнинг оҳири	500 000	94 000	282 000	218 000
Тўртинчи йилнинг оҳири	500 000	94 000	376 000	124 000
Бешинчи йилнинг оҳири	500 000	94 000	470 000	30 000

Бинобарин, амортизация ҳисоблашнинг берилган усулида унинг суммаси фойдаланиш муддати давомида бир ҳил бўлади, жамғарилган эскириш бир текисда ошиб боради, қолдиқ қиймати эса, баҳоланган тугатиш қийматига етгунча – бир текисда камайиб боради.

Ҳар ҳил турдаги асосий воситаларга нисбатан амортизация ҳисоблашнинг турли усулларини қўллашга йўл қўйилади. Шу билан бирга, асосий воситаларнинг бир ҳилдаги объектлари (русуми, тури) бўйича фақат бир ҳил усул қўлланилади.
Амортизация ҳисоблашнинг танланган усули корхонанинг ҳисоб сиёсати билан белгиланиши ва бир ҳисобот давридан бошқасигача йил давомида ўзгармаган ҳолда кетма-кет қўлланилиши лозим.
Солиқ солиш мақсадида амортизация ҳисоби республиканинг солиққа оид қонун ҳужжатларига мувофиқ амалга оширилади. Жадаллаштирилган усулда ҳисобланган амортизация суммаси билан солиқ қонунчилигида белгиланган меъёрлар бўйича ҳисобланган амортизация суммаси ўртасидаги фарқ Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодексининг 146-
моддаси 4-бандига мувофиқ жорий даврда солиқ солинадиган базадан чегирмасдан харажатлар таркибида, аммо кейинги даврларда солиқ солинадиган базадан чегирган ҳолда харажатлар таркибида акс эттирилади.
Хар ой бухгалтерияда қуйидагича асосий воситаларга эскириш ҳисоблаш ведомости расмийлаштирилади: