I. R. Asqarov, N. Х. Тo‘хтaboyev, K. G‘. G‘opirov umumiy o‘rta maktablar 10-sinf Kimyo darsligidan foydalanish uchun meтodik qo‘llanma

12-DARS. Etilen qatori uglevodorodlar. Holat va geometrik izomeriya. Nomenklaturasi. Olinishi. Fizikaviy xossalari.


Darsning maqsadi: O’quvchilarga etilen qatori uglevodorodlarning gomologik qatori, izomeriyasi va nomenklaturasi, ularning olinish yo‘llari hamda fizikaviy xossalari haqida ilmiy tushunchalar berish.
Darsning quyidagi reja asosida tashkil etiladi:

1. 
   Etilen qatori uglevodorodlarning gomologik qatori
   
2. 
   Izomeriyasi
   
3. 
   Nomlanishi
   
4. 
   Olinishi
   
5. 
   Fizikaviy xossalari
   

Doskaga to‘yingan uglevodorodlarning dastlabki 10 ta vakilining formulalarini, nomini yozib, to‘yinmagan uglevodorodlarning formulasi hamda nomlanishi o‘rtasidagi farq tushuntiriladi. Umumiy formulasi keltirib chiqariladi.

Izomeriyasi va nomlanishi. Eten, propenlarning izomerlari yo‘q. Butenning 3 ta izomeri bor:
CH₂CHCH₂CH₃ — buten-1;
CH₃CHCHCH₃ — buten-2;
CH₂C(CH₃)CH₃ — 2-metilpropen
Etilen qatori uglevodorodlarda fazoviy izomeriya ham uchraydi.
O
linishi:
F
izik xossalari. Etilen qatori uglevodorodlarining dastlabki uchta (eten, propen, buten) vakili gaz, C₅H₁₀ dan C₁₇H₃₄ gacha suyuq, C₁₈H₃₆ dan boshlab qattiq moddalardir. Molekulyar massalari ortishi bilan suyuqlanish, qaynash temperaturalari ortib boradi. Uglerod zanjiri tarmoqlangan uglevodorod uglerod zanjiri tarmoqlanmagan vakiliga nisbatan quyiroq temperaturada qaynaydi.
Masalan: penten-1 30,1S da qaynasa, 3-metil buten-1 20,1S da qaynaydi.


Uyga vazifa. Darslikdan 44-bet. 5,6,7 savollar, 1-masala.


13-DARS. Etilen qatori uglevodorodlarining kimyoviy xossalari. Galogenli hosilalari va ularning xossalari. Markovnikov qoidasi, elektronli birikish reaksiyasi. Ishlatilishi.