I. R. Asqarov, N. Х. Тo‘хтaboyev, K. G‘. G‘opirov umumiy o‘rta maktablar 10-sinf Kimyo darsligidan foydalanish uchun meтodik qo‘llanma

3. ALKENLAR (11,12,13-darslar)
11-DARS. Тo‘yinmagan uglevodorodlar. Etilen qatori uglevodorodlari. Etilen molekulasini tuzilishi. -bog‘, sp²-gibridlanish.


Darsning maqsadi: O‘quvchilarga to‘yinmagan etilen qatori uglevodorodlarining vakili etilen molekulasini tuzilishi, gomologik qatori va bu qator vakillarining molekulasini tuzilishi haqida hamda -bog‘larni hosil bo‘lishi, sp²-gibrid elektronlar haqida ilmiy tushunchalar berish.


Dars rejasi:

1. 
   Тo‘yinmagan uglevodorodlar.
   
2. 
   Etilen qatori uglevodorodlari.
   
3. 
   Etilen molekulasining tuzilishi.
   
4. 
   sp² –gibridlanish.
   
5. 
   -bog‘.
   

Тo‘yinmagan uglevodorodlar
Etilen qatori	Diyen qatori	Atsetilen qatori

Etilen qatori uglevodorodlar

C_nH_2n formulaga mos kelib, molekulasi tarkibida bitta qo‘shbog‘ tutuvchi uglevodorodlar etilen qatoriga mansubdir.

CH₂CH₂-etilen (eten)
CH₂CH-CH₃-propilen (propen)
CH₂CH-CH₂-CH₃-butilen (buten)
Darslikdagi yoki quyidagi masalani yechish bilan o‘quvchilar etilenni formulasini topishadi.
Noma’lum uglevodorodning 1,12 l miqdorini to‘liq yondirish uchun 3,36 l kislorod sarflandi. Natijada 2,24 l karbonat angidrid va 1,8 g suv hosil bo‘ladi.
Uglevodorodni molekulyar formulasini toping?
O‘quvchilar uglevodorod formulasi uchun C₂H₄ formulani taklif etadi.
Etilen-C₂H₄ molekulasining tuzilishi: etilen molekulasida bitta -bog‘ bor. -bog‘ sof p-elektronlarni juftlashuvidan va -bog‘ga perpendikulyar bo‘lgan tekislikda hosil bo‘ladi. (Darslikdan 35-betdagi 8-9 rasmlarga qarang).
Uglerod atomining tashqi elektron qavatidagi bitta p-elektron -bog‘ni hosil qilish uchun sarflandi. Natijada bitta p va 2 ta s elektronlar qoldi, ularni gibridlanishidan sp² –gibrid elektronlar hosil bo‘ladi.


Uyga vazifa:
Darslikdan mavzuga tegishli materiallarni o‘zlashtirish