I. R. Asqarov, N. Х. Тo‘хтaboyev, K. G‘. G‘opirov umumiy o‘rta maktablar 10-sinf Kimyo darsligidan foydalanish uchun meтodik qo‘llanma

IX. UMUMLASHTIRISH (67,68-darslar)
67-DARS. Organik kimyoning nazariy asoslarini umumlashtirish. organik birikmalarning eng muhim sinflari orasida genetik bog‘lanishga doir nazariy masalalar.

1. 
   Metandan foydalanib chumoli kislota hosil qilish uchun zarur reaksiya tenglamalarini yozing.
   
2. 
   Atsetilendan foydalanib sirka kislota hosil qilish uchun zarur reaksiya tenglamalarini yozing.
   
3. 
   Etilendan foydalanib, sirka kislota va etilenglikol oling. Zarur reaksiya tenglamasini yozing.
   
4. 
   Atsetilendan foydalanib fenol va atseton olish mumkinmi? Agar mumkin bo‘lsa zarur reaksiya tenglamalarini yozing.
   
5. 
   Benzoldan foydalanib benzoy kislota olish uchun zarur reaksiyalarni tenglamalarini yozing.
   
6. 
   Quyidagi o‘zgarishlarni amalga oshirish uchun zarur reaksiyalarni tenglamalarini yozing:
   

CH₄  CH₃Cl  C₂H₆  C₂H₅Cl  C₂H₅OH  CH₃CHO  CH₃COOH  ClCH₂COOH  H₂NCH₂COOH  [-NH-CH₂-CO-]_n

7. 
   Dastlabki modda sifatida benzoldan foydalanib trinitrotoluol va tribrom anilin oling. Zarur reaksiya tenglamalarini yozing.
   
8. 
   Etil spirtini uglevodoroddan, murakkab efirdan, uglevoddan, aldegiddan olish reaksiya tenglamalarini yozing.
   
9. 
   Etilxlorid va 2-xlorpropandan qanday to‘yingan uglevodorodlar olish mumkin? Vyurs-Shorigin reaksiyasi asosida zarur reaksiya tenglamalarini yozing.
   
10. 
    Propilendan glitserin quyidagi sxema bo‘yicha olinadi. Sxemani amalga oshirish uchun zarur reaksiya tenglamalarini yozing.
    

Organik birikmalarda izomeriya va uni turlariga doir masalalar.

1. 
   Uglerod zanjirini tarmoqlanishi hisobiga izomeriya.
   

1. 
   Oktanning 18 ta izomeri bor. Uning barcha izomerlarining tuzilish formulasini yozing va sistematik nomenklatura bo‘yicha nomlang.
   
2. 
   Geptanning 9 ta izomeri bor. Uning barcha izomerlarining tuzilish formulasini yozing va sistematik nomenklatura bo‘yicha nomlang.
   

2. 
   Holat izomeriyasi.
   

3. 
   Pentenda uglerod zanjirining tarmoqlanishi va qo‘shbog‘ning o‘rniga ko‘ra 5 ta, geksenda 13 ta izomer bor. Har bir moddaning barcha izomerlarini yozing va nomlang.
   
4. 
   C₅H₁₁OH ning 8 ta izomeri bor. Uning barcha izomerlarining tuzilish formulasini yozing va nomlang.
   
5. 
   Aromatik yadro tutgan C₇H₈O tarkibli barcha moddalarning tuzilish formulalarini yozing va nomlang.
   
6. 
   C₄H₁₀O tarkibli spirtlar va oddiy efirlar jami nechta, ularning tuzilish formulalarini yozib, nomlang.
   

3. 
   Geometrik izomeriya
   

7. 
   Geksanning geometrik izomerlarining (6 ta) tuzilish formulalarini yozing va nomlang.
   
8. 
   Olein va elaidin kislotalarini tuzilish formulalarini yozing.
   

4. 
   Ko‘zgu yoki optik izomeriya.
   

9. 
   Qanday birikmalarning optik izomerlari bo‘ladi? Misollar bilan tushuntiring.
   
10. 
    Aminomoy kislotasining barcha izomerlarining tuzilish formulalarini yozing. Bu moddalarning qaysilarida optik izomerlar mavjud?