I shamshidinov noorganik moddalar va

Ammoniy fosfatlari. Ammoniy fosfatlari, odatda, fosfat kislota 
tuzlari – ammoniy digidrofosfat yoki monoammoniyfosfat [MAF] 
NH
4
H
2
PO
4
, ammoniy gidrofosfat yoki diammoniyfosfat [DAF] 
(NH
4
)
2
HPO
4
, va ammoniy fosfat yoki triammoniyfosfat (NH
4
)
3
PO
4
nomlari bilan yuritiladi. Eng barqaror birikma monoammoniyfosfat 
hisoblanadi, uni 100-110
O
C gacha qizdirilganda amalda ammiakning 
ajralishi kuzatilmaydi. Diammoniyfosfat 70
O
C haroratdayoq ammiak 
yo‘qota boshlaydi va monoammoniyfosfatga aylanadi: 
(NH
4
)
2
HPO
4
NH
4
H
2
PO
4
+ NH
3

---

267 
triammoniyfosfat esa havoda 30-40
O
C da parchalanadi, shuning uchun 
uni sanoatda ishlab chiqarilmaydi. 
0,1 M eritmaning pH qiymati: NH
4
H
2
PO
4
uchun – 4,4, (NH
4
)
2
HPO
4
uchun – 8,0 va (NH
4
)
3
PO
4
uchun esa – 9,4 ga tengdir. Mono- va 
diammoniyfosfatlarning gigroskopikligi kamdir.
Ammoniy fosfatlari qishloq xujaligida o‘g‘it sifatida keng 
qo‘llaniladi. Ular yuqori konsentratsiyali ballastsiz o‘g‘itlar hisoblanadi 
va tarkibida ikkita asosiy ozuqa elementlari – suvda eruvchan shakldagi 
azot va fosfor tutadi. 
Toza monoammoniyfosfatda 12,2% N va 61,7% P
2
O
5
(jami 73,9%), 
diammoniyfosfatda – 21,2% N va 53,8% P
2
O
5
(75,0%) bo‘ladi. 
Diammoniyfosfatda ozuqa moddalarining N:P
2
O
5
massa nisbati (1:2,5) 
monoammoniynisbatdagi (1:5,1) ga nisbatan ancha maqbul bo‘ladi. 
Ammoniyli-fosfatli o‘g‘itlardan ammofos – oz miqdordagi (~10%) 
diammoniy-fosfat qo‘shimchasi bo‘lgan monoammoniyfosfat ko‘p 
miqdorda ishlab chiqariladi. 
Davlat standartlari (DAST 18918-85) talablariga muvofiq, 
donadorlangan ammofos ikki xil markada: A – apatit konsentratidan va 
B - fosforitdan olingan ekstraksion fosfat kislotani ammiak bilan 
neytrallash natijasida ishlab chiqariladi. A markali oliy va 1-sifat 
kategoriyali va B markali oliy va 1-sifat kategoriyali mahsulotlar 
tarkibida, muvofiq ravishda: 52 va 50 1% dan kam bo‘lmagan, 44 va 
42 1% dan kam bo‘lmagan P
2
O
5o‘zl.
; 48, 46, 34 va 32% P
2
O
5s.e.
; 12 1, 
12 1, 11 1 va 10 1% N va 1% dan ko‘p bo‘lmagan H
2
O bo‘ladi. 
O‘lchamlari 1-4 mm bo‘lgan donachalarning ulushi oliy navda 95% dan 
va birinchi navda 90% dan kam bo‘lmasligi kerak. Ammofosdagi 
N:P
2
O
5
nisbati ~1:4 ga tengdir. 
Tarkibida diammoniyfosfat va fosfat kislotadan o‘tadigan 
qo‘shimchalari bo‘lgan azot bo‘yicha nisbatan konsentrlangan o‘g‘it – 
diammofos ham ishlab chiqariladi. Agar diammofos ishlab chiqarish 
uchun apatit konsentratidan olingan ekstraksion fosfat kislota ishlatilsa, 
bunda mahsulot tarkibida: 48 1% P
2
O
5o‘zl.
, 18% dan kam bo‘lmagan N 
va 1,5% dan ko‘p bo‘lmagan H
2
O bo‘ladi. N:P
2
O
5
nisbati katta bo‘lgan 
o‘g‘it ishlab chiqarish uchun ammofos va diammofosga azotli o‘g‘itlar – 
ammoniy nitrat yoki karbamid qo‘shiladi. 
Termik yoki tozalangan ekstraksion fosfat kislotadan olinadigan 
diammoniyfosfat hayvonlar ozuqasi uchun ishlatiladi. Ammoniy 
fosfatlari, shuningdek, oziq-ovqat va farmatsevtika sanoatida ham 

---

268 
ishlatiladi; ular antipirenlar sifatida va qurilish materiallarining 
yong‘inga bardoshliligini oshirish uchun ishlatiladi.