I shamshidinov noorganik moddalar va

Nitroza jarayonining fizik-kimyoviy asoslari. Azot oksidlarini 
sulfat kislota bilan absorbsiyalash. Azot oksidlarining xossasi. Azot 
bir necha xil oksid hosil qiladi, ulardan azot(II)-oksid NO, azot(IV)-
oksid NO
2
va nitrit angidrid N
2
O
3
nitroza jarayonida qatnashadi. 
Azot(II)-oksid NO rangsiz gaz bo‘lib, atmosfera bosimida –151,8
O
C 
gacha siqilganda rangsiz suyuqlikka aylanadi. Gaz fazasida kislorod 
azot(II)-oksid NO ni oksidlaydi: 
2NO + O
2
⇄ 2NO
2
+ 112,8 kj 
Haroratga va gaz fazasidagi NO va O
2
konsentratsiyasiga bog‘liq 
holda reaksion massa komponentlari orasidagi muvozanat o‘rnatiladi. 
Reaksiyaning muvozanat konstantasi: 
2
2
2
2
2
NO
O
NO
p
p
p
p
K
haroratga bog‘liq holda: 
839
,
2
005
,
0
lg
75
,
1
5749
lg
T
T
T
K
p
tenglama bilan ifodalanadi. Bu yerda: p
NO
, p
O2
, p
NO2
– gaz fazasidagi 
NO, O
2
va NO
2
ning parsial bosimi, atm. 
Azot dioksid NO
2
– qora-qo‘ng‘ir gaz bo‘lib, atmosfera bosimida 
xona harorati (20,7
O
C) dayoq suyuqlanadi. Azot dioksid azot 
qo‘shoksidga (rangsiz gaz) aylanadi: 
2NO
2
⇄
N
2
O
4
+ 57 kj 
Bu reaksiyaning muvozanat konstantasi: 
4
2
2
2
O
N
NO
p
p
p
K
haroratga bog‘liq holda: 
062
,
3
10
144
,
7
00484
,
0
lg
75
,
1
2692
lg
2
6
T
T
T
T
K
p
tenglama bilan ifodalanadi. Bu yerda: p
NO2
, p
N2O4
– gaz fazasidagi NO
2
va N
2
O
4
ning parsial bosimi, atm. 
Nitroza jarayonida gaz fazasidagi azot oksidlarining umumiy 
miqdori 15% dan oshmaydi, NO ning oksidlanish darajasi juda kam 
hollarda 0,5 dan ortadi. Shuning uchun nitroza jarayonida gaz fazasidagi 
N
2
O
4
miqdori juda kam bo‘ladi. 

---

91 
Sulfat kislota bilan azot dioksiddan nitrozilsulfat kislota va nitrat 
kislota hosil bo‘ladi: 
H
2
SO
4
+ 2NO
2
= HNSO
5
+ HNO
3
+ 23,9 kj 
Nitrit angidrid N
2
O
3
xona haroratida gaz holatida bo‘ladi; bu gaz 
faqat yuqori bosimdagina barqaror bo‘ladi. 25
O
C harorat va 1,01∙10
5
n/m
3
(760 mm.sim.ust.) bosimida ekvimolekulyar azot oksidlari 
aralashmasi (NO + NO
2
) ning atigi 10,5% qismigina N
2
O
3
tarzida 
bo‘ladi. 3,5
O
C haroratda siqilganda havorang-ko‘k rangli suyuqlikka 
aylanadi, u ham tez parchalanadi. 
Nitrit angidrid hosil bo‘lish reaksiyasi: 
NO + NO
2
⇄
N
2
O
3
+ 33,2 kj 
ning muvozanati haroratning pasayishi va bosimning ortishi bilan 
o‘ngga siljiydi, bunda muvozanat holati juda tez o‘rnatiladi. Bu 
reaksiyaning muvozanat konstantasi: 
3
2
2
O
N
NO
NO
p
p
p
p
K
tenglama bilan aniqlanadi. 
N
2
O
3
sulfat kislota bilan nitrozilsulfat kislota hosil qiladi: 
2H
2
SO
4
+ N
2
O
3
= 2HNSO
5
+ H
2
O + 86,3 kj