I shamshidinov noorganik moddalar va

 
5-§. Sulfat kislotani konsentrlash 
Sulfat kislota konsentrlanishining maqsadi va mohiyati. Sulfat 
kislota ko‘p miqdorda suv tortib oluvchi vosita sifatida, masalan, nitrat 
kislotani konsentrlashda, organik sintezning ko‘pgina jarayonlarida, 
portlovchi moddalar ishlab chiqarishda, gazlarni quritishda va x.o. larda 
ishlatiladi. Bunda oz miqdorda bo‘lsa ham sulfat kislota sarflanib ketadi 
(sanoatdagi yo‘qotish), asosan u jarayondan suyultirilgan (kuchsiz) 
kislota tarzida chiqib ketadi. Bunday kislotani konsentrlanadi va sanoat 
sikliga 
qaytariladi 
yoki 
boshqa 
iste’molchilarga 
yuboriladi. 
Konsentrlangan sulfat kislota yetishmaganda esa tarkibida 75% H
2
SO
4
bo‘lgan nisbatan kuchsiz minorali kislota ham konsentrlanishi mumkin. 
Ko‘pchilik hollarda suv tortib oluvchi sulfat kislota nafaqat 
suyuladi, balki jarayon paytida turli xil qo‘shimchalar bilan ifloslanadi. 
Masalan, portlovchi moddalar ishlab chiqarishda chiqindi sulfat kislota 
tarkibida nitrat kislota, nitrobirikmalar, smolalar kabi qo‘shimchalar 
bo‘ladi; spirtlar ishlab chiqarishda chiqindi kislotada turli xil 
uglevodorodlar uchraydi. Chiqindi kislota tarkibidagi qo‘shimchalar 
undan olinadigan konsentrlangan kislota sifatini pasaytiradi, ko‘pincha 
esa, konsentrlash jarayonini qiyinlashtiradi. Bunday hollarda chiqindi 
kislotani iloji boricha oldindan qo‘shimchalardan tozalashga harakat 
qilinadi. 
HNO
3
qo‘shimchalari odatda sulfat kislotasini bug‘ bilan 
denitratsiyasi yo‘li bilan yo‘qotiladi, nitrobirikmalar va smolalar esa 
tindirish va ekstraksiyalash orqali ajratiladi. Ayrim hollarda, kislotani 
qo‘shimchalardan tozalashning imkoni bo‘lmasa va u konsentrlash 
uchun yaroqsiz bo‘lsa, uni suyultirilgan (kuchsiz) kislota sifatida undagi 
qo‘shimchalar jarayonga ta’sirib ko‘rsatmaydigan sohalarda (masalan, 
superfosfat ishlab chiqarishda) ishlatiladi yoki sulfat kislota SO
2
ga 
parchalanadi. 
Sulfat kislotani konsentrlash jarayoni qizdirilganda undan namlikni 
yo‘qotilishidan iboratdir; ko‘pchilik hollarda kislota qaynoq gazlar bilan 
qizdiriladi. Gazdan kislotaga issiqlik uzatish usuliga bog‘liq holda 

---

109 
konsentrlash uchun jihozlarni ikkita guruhga bo‘lish mumkin: qaynoq 
gazlar va kislota to‘g‘ridan-to‘g‘ri to‘qnashuvi bilan amalga oshadigan 
jihozlar hamda tashqi qizdirgichli jihozlar, ularda issiqlik to‘siq orqali 
uzatiladi. To‘siq orqali issiqlik uzatishda konsentrlash jarayoni 
atmosfera bosimida yoki vakuumda amalga oshiriladi.