I. T. Pаlvаnоv kоnstitutsiyaviy huquq

KОNSTITUTSIYAVIY HUQUQ
18
19
•Teokratik davlatlar Konstitutsiyalari.
Konstitutsiyalarni quyidagi turlarga ham bo‘lish mumkin:
•Demokratik Konstitutsiyalar.
•Avtoritar Konstitutsiyalar.
•Totalitar Konstitutsiyalar.
Konstitutsiyaviy huquq fanida Konstitutsiya tushunchasi 
ikki xil ma’noga ega, deb qaraladi. Shu ma’noda formal va 
moddiy Konstitutsiya farqlanadi.
Hozirgi zamon konstitutsiyaviy huquq fanida formal 
Konstitutsiya deganda, boshqa normativ-huquqiy hujjatlarga 
nisbatan yuqori yuridik kuchga ega bo‘lgan, qabul qilinishi 
va o‘zgartirilishi alohida tartibda amalga oshiriladigan qonun 
tushuniladi.
Moddiy Konstitutsiya deganda esa davlat hokimiyatini 
tashkil etishni tartibga soluvchi normalar yig‘indisi 
tushuniladi. Bundagi asosiy narsa tartibga solish predmeti va 
ijtimoiy munosabatlarning mazmunidir.
Fransuz olimi F.Ardan: “Konstitutsiya — davlat 
hokimiyatining sinonimidir. Shuning uchun, hatto yozma 
hujjat bo‘lmaganda ham davlat o‘z Konstitutsiyasiga ham 
ega bo‘ladi. Agar davlat yozma hujjatga ega bo‘lganda ham 
Konstitutsiyani o‘zida aks ettirmaydi”, - deb yozgan edi.
Zamonaviy konstitutsiyaviy huquq fanida moddiy yoki 
amaliy Konstitutsiya deganda, davlat hokimiyatini hayotdagi 
amalga oshirilishi tushiniladi.
Moddiy Konstitutsiya - real harakatdagi amaliy 
Konstitutsiyadir.
Formal yoki yuridik Konstitutsiya - davlatning asosiy 
qonunidir. Yuridik Konstitutsiya davlat hokimiyatini tashkil 
etish va shaxsni huquqiy maqomini belgilash asoslarini 
mustahkamlaydi.
Konstitutsiya eng muhim yuridik hujjat, oliy normativ — 
huquqiy akt sifatida quyidagi jihatlari bilan ajralib turadi.
•Formal Konstitutsiya - Asosiy Qonun bo‘lib, alohida 
tartibda qabul qilinadi va oliy yuridik kuchga ega.
Ikkinchidan, konstitutsiyalarni shakliga ko‘ra quyidagi 
turlarga bo‘lish mumkin:
•Yozma konstitutsiyalar.
•Og‘zaki (yozilmagan) konstitutsiyalar - Yangi Zelandiya, 
Butan kabi davlatlar Konstitutsiyalari.
•Yaxlit konstitutsiyalar - Konstitutsiya matni yaxlit bo‘lib, 
bir vaqtda qabul qilinadi. Masalan, O‘zbekiston, Rossiya, 
Braziliya Konstitutsiyalari yaxlit Konstitutsiyalarga misol 
bo‘la oladi.
•Yaxlit bo‘lmagan (noyaxlit) konstitutsiyalar - bunday 
Konstitutsiyalar turli vaqtda qabul qilingan qonunlardan iborat 
bo‘ladi. Masalan, Shvetsiya, Finlandiya, Isroil konstitutsiyalari.
•Yumshoq konstitutsiyalar - bunday Konstitutsiyalar oddiy 
qonunlar kabi o‘zgartiriladi. 
•Qattiq konstitutsiyalar - alohida murakkab tartibda 
o‘zgartiriladi. Masalan, AQSh, Rossiya, O‘zbekiston 
konstitutsiyalari.
•Doimiy konstitutsiyalar. Aksariyat konstitutsiyalar 
doimiydir.
•Vaqtinchalik (muvaqqat) konstitutsiyalar - Iroqda 1970-
yil Birlashgan Arab Amirligida 1971-yildan beri harakatda 
bo‘lgan konstitutsiyalar.
Uchinchidan, 
konstitutsiyalarni 
ularning 
ijtimoiy 
mazmuniga qarab ham bir necha turga bo‘lish mumkin. Hozirgi 
kunda dunyoda 300 dan ortiq Konstitutsiya bor (federativ 
davlatlar sub’ektlarining Konstitutsiyalari bilan birga). Bu 
Konstitutsiyalar turli tarixiy davrda qabul qilingan bo‘lib, har 
xil ijtimoiy mazmunga ega.
•G‘arb mamlakatlari Konstitutsiyalari.
•Rivojlanayotgan mamlakatlar Konstitutsiyalari.
•O‘tish davri mamlakatlari Konstitutsiyalari.

---