Ihyou ulumid-din

«(Ey Muhammad), shunday qilib (xuddi avvalgi payg‘ambarlarga vahiy
qilganimizdek) Biz o‘z amrimiz bilan sizga Ruhni – Qur’onni vahiy qildik»
(Sho‘ro surasi, 52-oyat).
Alloh subhonahu va taolo yana aytadi:
«Avval o‘lik (kofir) bo‘lgan, so‘ngra Biz uni tiriltirib, unga odamlar orasida o‘zi
bilan birga olib yuradigan nurni (iymonni) berib qo‘yganimiz bir kishi» (An’om
surasi, 122-oyat).
U zot nur va zulmatni zikr qilib, ulardan ilm va jahlni iroda etgan:
«Ularni qorong‘u zulmatlardan yorug‘lik – nurga chiqaradi» (Baqara surasi, 257-
oyat).
Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) aytadilar: «Ey odamlar, Rabbingiz haqida fikr
etingiz, bir-biringizga aqlni ishlatishni tavsiya qilingiz, shunda nimaga buyurilganingizni,
nimadan qaytarilganingizni bilib olasizlar. Bilingizki, u (aql) Rabbingizning huzurida sizga
yordam beradi. Bilingizki, oqil garchi xunuk ko‘rinishli, past darajali va nochor hay’atli
bo‘lsa-da, Allohga itoat qilgan kishidir. Johil esa, chiroyli ko‘rinishli, katta obro‘li, yuqori
darajali va yaxshi hay’atli hamda so‘zamol, notiq bo‘lsa-da, Alloh taologa osiy bo‘lgan
kishidir. Maymun va to‘ng‘izlar Allohning huzurida Unga osiy bo‘lgan kishidan aqlliroqdir.
Ahli dunyoning ta’zimiga aldanmang. Ehtiyot bo‘lingizki, ular ziyon
ko‘ruvchilardandir».192
Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) yana aytadilar: «Alloh xalq qilgan birinchi narsa
aqldir. Alloh unga, kel, dedi. Keldi. So‘ng, ket, dedi. Ketdi. Keyin Alloh azza va jalla:
«Izzatim va jalolimga qasamki, O‘zim uchun sendan hurmatliroq xalq yaratmadim. Sen
sababli olaman, sen sababli beraman. Sen tufayli mukofotlayman, sen tufayli
jazolayman»,193 dedi».
Sen: «Aql agar araz bo‘lsa, u qanday qilib jismlardan oldin yaratildi? Agar javhar bo‘lsa,
o‘zi alohida turadigan, boshqaga qo‘shilmaydigan qanday javhar bo‘ladi?» desang,
bilgilki, bu mukoshafa ilmidandir. Uni muomala ilmida zikr etish loyiq emas. Hozirgi
niyatimiz esa, muomala ilmining zikridir.
Anasdan (r.a.) rivoyat etilishicha, Nabiyning (sollallohu alayhi vasallam) huzurlarida
Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy