Ihyou ulumid-din

«Dinlarini o‘yin-hazil qilib olganlarni tark qiling» (An’om surasi, 70-oyat);
«Axir yomon amali o‘ziga chiroyli ko‘rinib, uni go‘zal deb o‘ylagan kimsa (Alloh
haq yo‘lga hidoyat qilgan zot kabi bo‘lurmi)?!» (Fotir surasi, 8-oyat), deb aytgan
so‘zlaridir».
Sahobalardan keyin zaruratsiz paydo qilingan yangiliklar o‘yin va lahvdir.
190. Abu Abiyd mavquf holda Ali ibn Abu Tolibdan rivoyat qilgan. Ibn Asir ham «G‘aribul hadis» kitobida keltrgan.
La’nati iblis sahobalarga askarlarini yubordi, ammo ular taassuf bilan qaytishdi. Shunda
boshlig‘i, ahvollaringiz qanday, deb so‘radi. Askarlar esa, ularga o‘xshashini
ko‘rmaganmiz, ulardan biror narsaga yetishadigan bo‘lsak, bizni o‘zlariga ergashtirib
Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy
www.ziyouz.com kutubxonasi 133
olishdi, deb aytishdi. Boshliqlari, sizlar ularga biror narsa qilishga qodir emassizlar,
chunki ular nabiylari suhbatida bo‘lib, Rabbilaridan nozil bo‘layotgan narsaga
shohiddirlar, lekin ulardan keyin bir qavm keladi, o‘shanda sizlar niyatlaringizga
yetishasizlar, deb aytdi. Qachonki tobe’inlar jamoasi kelishganda (iblis) yana askarlarini
yubordi. Ular yana bosh eggan holda qaytib kelib, bulardan-da ajablanarlisini
ko‘rmaganmiz, agar gunoh qilib qo‘yishsa, kechaning oxiri bo‘lishi bilan istig‘for aytishga
turishadi va Alloh ularning yomonliklarini yaxshilikka almashtirib qo‘yadi, deb aytishdi.
Boshliqlari, tavhidlari sahih va nabiylarining sunnatlariga ergashganlari uchun ulardan
ham biror narsaga erisholmaysizlar, lekin ulardan keyin bir qavm kelurki, ular bilan
ko‘zingiz quvonadi, nimani xohlasangiz, o‘ynashaverasiz, havoyi nafs tizginlarini ushlab
olib, xohlagan tarafingizga yetaklayverasiz, agar istig‘for aytsalar ham, ular
kechirilmaydi, tavba ham qilmaydilar, mabodo tavba qilishsa, Alloh ularning
yomonliklarini yaxshilikka almashtirib qo‘yadi, deb aytdi. Keyingi asrda bir qavm keldi.
Havoyi nafs ularda jo‘sh urib, bid’atlar ziynatli bo‘ldi. U bid’atlarni halol sanab, din qilib
ushlab olishdi. Unga istig‘for ham aytishmadi, tavba ham qilishmadi. Dushman ularga
tajovuz qilib, xohlagan tomoniga yetakladi.
Bu so‘zlarni aytuvchi odam iblisni ko‘rmagan, u bilan gaplashmagan bo‘lsa, uning bu
gaplarini qaerdan bildi, deyishing mumkin. Bilgilki, qalb arboblari malakut sirlarini
gohida ilhom yo‘li bilan, gohida sodiq tush ko‘rish bilan, gohida esa, tushda bo‘lgani kabi
masalalarni mushohada qilish bilan kashf qilishadi. Mana shu eng oliy daraja bo‘lib,
sodiq tush payg‘ambarlikning qirq oltidan bir bo‘lagi bo‘lgani kabi, nubuvvatlik
darajasidir. Qosirlik chegarasidan o‘t, bu ilmni inkor qilishdan saqlan. Bu to‘g‘rida
gapirgan ba’zi bir mahmadona ulamolar halok bo‘lishdi. Gumonlaricha, ular ilmni qo‘llari
bilan ihota qilar emish. Mana shu kabi ishlarda avliyoullohlarni inkor qiluvchi oqil
bo‘lgandan ko‘ra, johil bo‘lib yurgan yaxshidir. Kim avliyolarni inkor qilsa, anbiyolarni
inkor etibdi va dindan to‘laligicha chiqibdi.
Ba’zi oriflar aytishadi: «Yer yuzida abdollar (chiltonlar) qolmadi. Ular odamlarning
ko‘zidan qochishdi. Chunki ular bu zamonning ulamolariga nazar solishga toqat qila
olishmaydi. Hozirgi ulamolar Allohni tanimaydi. Ular o‘zlarining va johillarning
nazdidagina olimdirlar».
Sahl Tustariy aytadilar: «Gunohlarning eng kattasi johillik bilan qilingan johillik va
ommaga qarab, g‘ofil kishilar so‘zini eshitishdir. Qaysi olim dunyodan so‘zlashga
sho‘ng‘isa, uning so‘ziga quloq tutish lozim emas. Balki har bir aytayotgan gapini ayblab
turish kerak. Chunki har bir shaxs o‘zi yaxshi ko‘rgan narsasini gapiradi. Yaxshi ko‘rgan
narsasiga muvofiq bo‘lmasa, uni daf qiladi. Shuning uchun Alloh taolo: