Ii-bob. Jismoniy tarbiya yo‘nalishidagi ta’lim muassasalarining suzish mashg‘ulotlari jarayonida 14-15 yoshdagi o‘quvchilarning jismoniy tayyorgarligini shakllantirishning texnologik asoslari

9-jadval
14-15 yoshdagi bolalar jismoniy tayyorgarligining faollik komponenti (%).

№	Ko‘rsatkichlar	Daraja
		Yuqori 5		O‘rta 4		Past 3
1	Jismoniy tarbiya bilan mustaqil shug‘ullanadi	37,5		20,0		42,5
2	Mustaqil mashg‘ulotlarda jismoniy tayyorgarlikni qo‘llaydi	10,7		40,4		48,9
3	O‘z faoliyatini tashkil eta oladi	8,9		55,5		35,6
4	Bo‘sh vaqtini tashkillashtira oladi	10,4		45,6		44,0
Umumlashtirilgan ko‘rsatkichlar			16,9		40,4		42,7

Ushbu ko‘nikmaning xususiyatlari quyidagilardan iborat edi: ular respondentlarning 12,5% uchun belgilangan muddatdan oldin vazifalarni bajaradilar; 44,9% o‘z ishini o‘z vaqtida bajarishga harakat qiladi; maktab o‘quvchilarining 42,6% ko‘pincha ular topshiriqni oxirgi o‘ringa qoldiradilar yoki belgilangan vaqtda bajarmaydilar. "Siz mustaqil ravishda jismoniy mashqlar bilan shug‘ullana olasizmi va tushuntira olasizmi? Degan savolga javoblar quyidagicha edi:25,5% maktab o‘quvchilari ijobiy javob berishdi, 34,7% o‘smirlar mashqni faqat o‘rtoqlariga tushuntirishlari mumkinligini ta’kidladilar; respondentlarning 39,8 foizi uchta harakatni bajarishda qiynalishgan. Umuman olganda, taqdim etilgan ma’lumotlar yosh o‘smirlarning nisbatan past faolligi va tayyorgarligini ko‘rsatadi. Shunday qilib, maktab o‘quvchilarining atigi 16,9% ushbu tayyorgarlik komponentining yuqori darajasiga ega, respondentlarning 40,4 % va 42,7 % mos ravishda o‘rtacha va past daraja ega ekanligi ma’lum bo‘ldi.
Psixologik va faoliyatga tayyorgarlik holatini o‘rganar ekanmiz, biz albatta, bolalarning ota-onalarida jismoniy tarbiya va sportga bo‘lgan munosabati maktab o‘quvchilarining jismoniy faoliyatga bo‘lgan munosabatiga sezilarli ta’sir ko‘rsatishidan kelib chiqdik. Bizning taxminimiz to‘g‘ri yoki yo‘qligini aniqlash uchun ota-onalar o‘rtasida so‘rovnoma o‘tkazildi; jismoniy tarbiya masalalari bo‘yicha bilimlarning mavjudligi, bu boradagi ko‘nikmalar, jismoniy faollikka bo‘lgan ehtiyojlar aniqlandi. Ma’lum bo‘lishicha, bolalarning jismoniy faoliyatga munosabati ko‘p hollarda ota-onalarning ularga bo‘lgan munosabatiga bog‘liqdir. Maktab o‘quvchilarining juda oz qismi (5%) jismoniy tarbiya va sport yo‘nalishi bo‘yicha to‘garak va seksiyalarga mustaqil ravishda borishga qaror qilishgan. Shuni ta’kidlash joizki, jismoniy tarbiya va sport bilan muntazam shug‘ullanadigan ota-onalarning ham jismoniy tarbiya bo‘yicha bilim va ko‘nikmalari darajasi ancha past bo‘lib chiqdi:respondentlarning 19,2% berilgan savollarga to‘g‘ri javob bera oldilar. 56,5% da savollarning yarmidan ko‘pi qiyinchilik tug‘dirdi, kattalarning 24,3% ko‘p savollarga javob berishga qiynaldilar.
Maktab o‘quvchilarining ta’lim darajasini diagnostika qilish dasturiga muvofiq shaxsning ma’naviy va axloqiy sifatlarining mavjudligi, yosh o‘smirlarning qadriyat yo‘nalishlari; jamiyatdagi xulq-atvor asoslarining mavjudligi, axloqiy me’yorlar va ma’naviy ehtiyojlar kabi savollarni aniqlash eksperimentida ma’naviy-axloqiy tayyorgarlik holatini o‘rganish uchun o‘z ichiga olgan edi.
Kichik o‘smirlik davrida bolalarni faollik namunasi bo‘lgan kattalarning sifatlariga yo‘naltirish alohida ahamiyatga ega. Voyaga etish tendensiyasi o‘smirni nafaqat ijobiy narsalarni tushunishga, balki uning rivojlanishi uchun nomaqbul xatti-harakatlar namunalarini, tengdoshlariga yoki boshqa kattalarga bo‘lgan munosabatini o‘zlashtirishga majbur qiladi. Shu sababli, kattalar yoki o‘smirlar o‘zlari kabi bo‘lishga intilayotgan bir xil yoshdagilarning shaxsiy sifatlarini tavsiflovchi savollarga bergan javoblari alohida qiziqish uyg‘otdi. “Zamonaviy inson qanday shaxsiy sifatlarga ega bo‘lishi kerak?”; “Sizning idealingiz kim va nima uchun?”; “O‘zingizda qanday shaxsiy xususiyatlarni o‘stirishni xohlaysiz? Nima uchun?”; “Vatanparvar inson va fuqaro kim?” degan savollarga maktab o‘quvchilarining qariyb 42 % ota-onasi, aka-uka yoki opa-singillari kabi bo‘lishni xohlaydigan idealni, 27% taniqli sportchilarni, 31% - kino aktyorlari, qo‘shiqchilar, musiqachilar va boshqalarni aytishdi. O‘smirlarning 66% dan ortig‘i zamonaviy inson va kelajakda o‘zlari uchun zarur va muhim bo‘lgan mehribonlik, halollik, hurmat, qadr-qimmat, kuch, o‘ziga ishonch, omad kabi shaxsiy sifatlarni sanab o‘tishgan.
Ushbu ma’lumotlar maktab o‘quvchilarining ko‘pchiligi shaxsning ijobiy sifatlari, xatti-harakatlari va mulohazalari haqida to‘g‘ri tasavvurga ega degan xulosaga kelishimizga imkon beradi. Shu bilan birga, respondentlarning salmoqli qismi uchun shaxsning ijobiy sifatlari, xatti-harakatlari va hayotiy qadriyatlarini aniqlash qiyin bo‘ldi. Muhim qadriyat sifatida kuchga o‘rg‘u ayniqsa tashvishlidir. O‘smirlik davrida bolaning ichki dunyosi ongli ravishda shakllanadi, u o‘ziga xos muloqot tamoyillarini rivojlantiradi, bu kattalar yoki katta do‘stlar misolida katta ta’sir ko‘rsatadi. Binobarin, o‘qituvchilar jismoniy tarbiya fanidan o‘quv-tarbiya jarayonida taniqli sportchilar, atoqli adiblar hayotidan misollar olib, maktab o‘quvchilarining ma’naviy-axloqiy sohasini shakllantirishga alohida e’tibor qaratishlari zarur. Yosh o‘smirlarning jismoniy tarbiyaga tayyorgarligining ma’naviy-axloqiy komponenti to‘g‘risidagi ma’lumotlar 10-jadvalda keltirilgan.