Ii-mavzu. Sanoat korxonalarini rivojlantirish strategiyasini shakllantirish

2.5.1-rasm. Korxonada rejalashtirish turlari.
Korxonaning ishlab chiqarish va xо‘jalik faoliyatini amaliy ravishda amalga oshirish kamida bitta rejaning amalga oshirilganligidan dalolat beradi.
Uzoq muddatli rejalashtirish korxonani rivojlantirish yо‘nalishini belgilaydi. Uning asosiy maqsadi - korxonaning barcha bо‘linmalarida amalga oshirish uchun qabul qilingan faoliyat yо‘nalishlarini muvofiqlashtirish. Maqsadlarga va ularga erishishning tanlangan vositalariga qarab, uzoq muddatli rejalashtirish tizimida uzoq va о‘rta muddatli rejalashtirish ajralib turadi.
Uzoq muddatli rejalashtirish kelajakdagi holatni tarixiy tendensiyalar asosida о‘rganishni о‘z ichiga oladi. Bunday holda, rejalashtirish maqsadlari tarkibiy bо‘linmalar va ijrochilar faoliyati uchun dasturlarga aylantiriladi. Uzoq muddatli rejalashtirish doirasidagi boshqaruv qarorlarining tо‘plami amalga oshirish uchun qabul qilingan strategiyaga asoslanadi va har bir aniq davrda uzoq muddatli siyosat sifatida amalga oshiriladi.
О‘rta muddatli rejalar 1-5 yilgacha ishlab chiqilgan va miqdoriy jihatdan aniqroq tarkibga ega.
Rejalashtirishning ushbu shakli doirasida tashkiliy-iqtisodiy tuzilish rejasi ishlab chiqilmoqda.
Bu tashkilotni oqilona tashkil etish uchun mо‘ljallangan loyiha. Ushbu hujjat ikkita asosiy qismdan iborat: bozor sharoitida sanoat komplekslari uchun oqilona ishlab chiqarish tizimini rivojlantirish istiqbollari va jamoaning ijtimoiy rivojlanish istiqbollari.
Birinchi qism quyidagi bо‘limlarni о‘z ichiga oladi.
tashkilotning huquqiy holati;
ishlab chiqarishning tabiiy va tashkiliy-iqtisodiy sharoitlari;
korxonaning ixtisosligi, konsentratsiyasi va hajmi, xо‘jaliklararo tarmoqlar, yordamchi tarmoqlar, yordamchi tashkilotlar;
kapital qо‘yilmalar, asosiy vositalar;
mexanizatsiya, elektrlashtirish, avtomatlashtirish, axborot texnologiyalari, nano- va biotexnologiya;
ishchi kuchi va uni takror ishlab chiqarish, mehnat resurslari.
Huquqiy maqom quyidagilarni о‘z ichiga oladi: ta’sis hujjatlarini davlat rо‘yxatidan о‘tkazish; qо‘shma faoliyatda ishtirok etish; mahalliy ma’muriyat bilan kelishuv; mulkni taqsimlash; tashkiliy-iqtisodiy rejani о‘zlashtirish davrida tashkilot ishtirokchilarining tarkibi.
Jamoaning ijtimoiy rivojlanish rejasi - bu jamoaning ijtimoiy tuzilmasini yaxshilashga yо‘naltirilgan о‘zgarishlarning keng qamrovli dasturi bо‘lib, korxonaning ishchilarga bо‘lgan ehtiyojini aniqlash va ularni ta’minlashni о‘z ichiga oladi; kadrlar tayyorlash va malakasini oshirish. Xodimlarning mavjudligi va sifati tahlil qilinadi, ularga ehtiyoj rejalashtirilgan, xodimlarning harakati prognoz qilingan va xodimlarni mahalliy manbalar bilan ta’minlash imkoniyati aniqlangan. Ilmiy-texnikaviy taraqqiyotning ijtimoiy oqibatlarini hisobga olgan holda yoshni, kasbi, malakasi bо‘yicha jamoaning istiqbolli tarkibini ishlab chiqishga imkon beradigan kadrlarni о‘rganish va maxsus tayyorlash rejalashtirilgan. Rejaning maxsus bо‘limi texnologiya va texnologiyani, ish va dam olish rejimini takomillashtirish, mehnat sharoitlarini yaxshilash, moddiy va ma’naviy rag‘batlantirishni takomillashtirish orqali mehnatni rag‘batlantirishga bag‘ishlangan.
Ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish bо‘limiga uy-joy sharoitlarini yaxshilash, aholi punktlarini tartibga solish va obodonlashtirishni rejalashtirish kiradi. Ijtimoiy sohaning rivojlanishi ta’lim va madaniyat muassasalari, savdo va umumiy ovqatlanish, sog‘liqni saqlash, bolalar muassasalari, sport va dam olish maskanlarining rivojlanishi bilan uyg‘unlashadi.
Tashkiliy va ijtimoiy tuzilmalarni asoslash kо‘rsatkichlari rejaga kiritiladi va tushuntirish xati bilan tushuntiriladi. Unda tashkiliy rejani ishlab chiqish vazifasi, tashkilot haqida umumiy ma’lumotlar, tarkibiy bо‘linmalarning joylashuvi va hajmi va boshqalar kiradi.
Joriy (Amaldagi) rejalashtirish kompaniyaga bozorni о‘rganish orqali bozorni baholash orqali potensial talabni qondirishga imkon beradi. Uning maqsad vazifasi tashkilotni rivojlantirishning asosiy yо‘nalishlari uchun variantlarni ishlab chiqishdir. Ushbu reja kо‘rsatkichlarining tarkibi tabiiy va xarajatlar smetasini oladi. Reja ikki bosqichda ishlab chiqilmoqda. Birinchisi (tayyorgarlik) rejalashtirilgan yildan 6-7 oy oldin boshlanadi; oldindan rejalashtirilgan katta hajmdagi ishlar olib borilmoqda. Ikkinchi bosqichda rejaning yakuniy versiyasi ishlab chiqiladi.
Korxonaning yillik ishlab chiqarish va moliyaviy faoliyati rejasining standart shakli mavjud, unda 30 dan ortiq shakl mavjud. Ushbu hujjat ettita asosiy qismga bо‘linadi: huquqiy maqom; tashkiliy tuzilma; ishlab chiqarish va moliyaviy faoliyatning asosiy iqtisodiy kо‘rsatkichlari; ishlab chiqarish dasturining kо‘rsatkichlari; narxlash; investitsiya faoliyati; moliyaviy faoliyat.
Rejalashtirish shakli va uning tarkibini tanlash har doim tashkilotda qoladi, soliq organlari, kreditorlar va boshqalar bilan о‘zaro munosabatlar bundan mustasno.
Hujjatning mazmuni quyidagi elementlar bilan ifodalanadi.
Normalar va standartlar. Korxona faoliyatining barcha jabhalarini aks ettiruvchi progressiv, texnik va iqtisodiy jihatdan asoslangan meyorlar va standartlar tizimi shakllanmoqda.
Mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotish. Quyidagi yо‘nalishlarni ishlab chiqish rejalashtirilgan: mahsulot ishlab chiqarish va sotish, tayyor sotilmagan mahsulotlar balansining о‘zgarishi, ishlab chiqarish hajmi va ulardan foydalanish balansi.
Ishlab chiqarishni moddiy-texnik ta’minlash. Korxonaning ishlab chiqarish dasturini amalga oshirish, ilmiy-texnikaviy rivojlantirish rejasiga muvofiq chora-tadbirlar, zaxiralarni tо‘ldirish va bajarilayotgan ishlar uchun zarur bо‘lgan moddiy resurslarga ehtiyoj aniqlanadi.