Iii-mavzu. Ishlab chiqarish omillari va ishlab chiqarish jarayoni

4. Parallellik-bu prinsipning ma’nosi individual operatsiyalarni bir vaqtning о‘zida bajarishdir.
5. Tо‘g‘rilik -mehnat obyektlarini qayta ishlash jarayonida ular ishlab chiqarish jarayonining barcha operatsiyalari va bosqichlari bо‘yicha eng qisqa yо‘nalishlarni bajarishlari kerakligini anglatadi.
6. Ritm-bu ishlab chiqarish jarayonini tashkil etishning ushbu prinsipi uning yо‘nalishi barqarorligi va muntazamligida yotadi. Bu mahsulotning bir xil hajmda yoki bir maromda о‘sib boradigan miqdorini muntazam ravishda chiqarilishini ta’minlaydi, bu esa ishlab chiqarishni rejalashtirishga imkon beradi .
7. Moslashuvchanlik – bu yangi mahsulotni ishlab chiqarishga о‘tish bilan bog‘liq bо‘lgan tashkiliy va texnik sharoitdagi о‘zgarishlarga tez moslashishni talab qiladigan eng muhim prinsiplardan biri. 
Ishlab chiqarish jarayonini tashkil qilishning 2 usuli mavjud: oqimsiz va ichki ishlab chiqarish. 
Oqimsiz ishlab chiqarish -ketma-ket va yakka ishlab chiqarishda qо‘llaniladi va quyidagi xususiyatlarga ega: ish joylari bir xil turdagi texnologik guruhlarda joylashgan va operatsiyalarni bajarish tartibiga bog‘liq bо‘lmagan holda; ish joylarida, ishlab chiqarish texnologiyasi va dizaynida farq qiladigan mehnat obyektlari qayta ishlanadi, ular qayta ishlash jarayonida murakkab yо‘nalishlarda harakatlanadi va bu operatsiyalar о‘rtasida uzoq tanaffuslarni keltirib chiqaradi. 
Ichki ishlab chiqarish texnologik jarayonning barcha zarur operatsiyalarini makonda va vaqtda kelishilgan holda bajarilishini anglatadi; asosiy tarkibiy bо‘g‘in - bu ishlab chiqarish liniyasi. Bu texnologik jarayonning tartibida joylashgan va hamma uchun umumiy ish unumdorligiga ega bо‘lgan bir-biri bilan bog‘liq bо‘lgan bir qator ishlar. Ushbu stavka oqimning etakchi mashinasi tomonidan belgilanadi.
Shu bilan birga, bu jarayon mehnat va ishlab chiqarish vositalarining mexanik birikmasi sifatida taqdim etilishi mumkin emas, chunki ular organik birlikda murakkab munosabatlar tizimini tashkil etadi. Ularning birligi va ishlashning muvofiqligi mahsulot ishlab chiqarilishini ta’minlash, ishlarni bajarish yoki xizmatlarni kо‘rsatish, mavjud bо‘lgan barcha resurslardan samarali foydalanishga asoslangan ijtimoiy mehnatning yuqori mahsuldorligiga erishish uchun jonli mehnatni ishlab chiqarishning moddiy elementlari bilan birlashtirishning shakli, tartibi bо‘lgan ishlab chiqarishni tashkil qilishni tavsiflaydi. Uning asosiy vazifasi - har bir korxonada vaqt bilan ishlab chiqarish sikli va ishlab chiqarish tuzilmasidan eng oqilona bog‘liqlik va foydalanishni ta’minlashkorxona va uning bо‘linmalari), bir tomondan, jonli mehnat, boshqa tomondan - ishlab chiqarish vositalari.
Ishlab chiqarishni tashkil etish qо‘shimcha qiymat tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri ushbu korxonada yaratilgan (kо‘paytirilgan, kо‘paytiriladigan) mahsulotlar (tovarlar, xizmatlar) bozor narxining qismi va ishlab chiqaruvchi tomonidan sotilgan tovarlar (mahsulotlar va boshqalar) qiymati iste’mol qilinadigan xom-ashyo va materiallar, yoqilg‘i va energiya va boshqalar qiymatidan kelib chiqqan holda belgilanadi. Bozor tovar iqtisodiyoti kategoriyasi bо‘lib, tovar-pul almashinuvi sohasi bо‘lib, ishlab chiqarishni tashkil etishga sezilarli ta’sir kо‘rsatmoqda. Ushbu jarayonning boshlang‘ich nuqtasi ishlab chiqarishni kompleks tayyorlash bо‘lib, unda yangi о‘zlashtirilgan mahsulot turlarini yaratish va takomillashtirish va ularga xizmat kо‘rsatish bо‘yicha ishlarni tashkil etishdan iborat.
Korxona sotuvchi yoki xaridor sifatida faoliyat kо‘rsatadigan bozor bilan bevosita bog‘liq bо‘lgan moddiy resurslar harakatining bosqichlari quyidagilar: moddiy ta’minot ishlab chiqarishning ajralmas qismi sifatida; mahsulotlarni sotish; marketing jarayonlaridan iborat. Bozorga tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri yо‘naltirish rivojlangan bozor munosabatlarida eng aniq namoyon bо‘ladigan ta’minot va sotishning bir qator umumiy xususiyatlarini, ularning muammolarini yagona marketing tizimi doirasida hal qilish istagini ochib beradi, chunki ta’minot marketingi va sotish marketingi ushbu tizimning ikkita alohida tarkibiy qismidir. Ishlab chiqarish, sotish omillari - bozorga tovarlar oqimini tashkil qilish), moddiy-texnik ta’minot fuksiyalari butun ishlab chiqarish jarayoni uchun alohida ahamiyatga ega. Ta’minotdagi uzilishlar uning ishlashiga xalaqit beradi. Xaridning vazifasi ishlab chiqarish jarayonini tashkil qilish uchun zarur bо‘lgan mablag‘larni olishni ta’minlashdir.
Logistika korxonaning barcha bosqichlarida resurslarning harakati va ularning ma’lum bir vaqt ichida harakatlanishi muammolarini qamrab oladigan murakkab fuksiyani bajarishga mо‘ljallangan. Bu nafaqat korxonaga xom ashyo, materiallar va boshqa resurslarni etkazib berish, balki ulardan tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri foydalanish joylariga kerakli miqdorda va о‘z vaqtida, savdo obyektlariga (iste’molchilar, sotib oluvchilar) zarur mahsulotlar bilan ta’minlashni anglatadi. Shunday qilib, logistikaning individual fuksiyalari ishlab chiqarish omillari va tayyor mahsulotlar harakatining barcha bosqichlarida amalga oshiriladi. Shu munosabat bilan, uning quyidagi turlarini ajratib kо‘rsatish mumkin: yetkazib berish, ishlab chiqarish, tarqatish (sotish) kabilar. Ta’minot va marketing (sotish) logistikasining subyekti resurslarning ishlab chiqarish ichidagi oqimi va kо‘p jihatdan korxonalar tashqarisida resurslar va tayyor mahsulotlar (tovarlar, mahsulotlar) harakati hisoblanadi.
Korxonada mahsulot ishlab chiqarishda logistikaning asosiy vazifasi kelib chiqib quyidagilarga ajratish mumkin. Jumladan, xodimlar logistikasi (xodimlarning harakati, ularning harakatini о‘z vaqtida tashkil etish, qayta taqsimlash); materiallar logistikasi, shu jumladan tovarlar (mahsulotlar, mahsulotlar), energiya oqimlari (energiyani uzatish va saqlash, uni о‘zgartirish), ma’lumot (ma’lumotlarning uzatilishi, saqlanishi va qayta tashkil etilishi, masalan, qayta rо‘yxatga olish) kabilar. Logistika fuksiyalari korxona boshqaruvining tashkiliy tuzilmasida aks etadi. Shunday qilib, logistika materiallari logistika bо‘limlari, savdo - sotuvlar bо‘limi, energiya oqimlari - bosh energetik bо‘limi va boshqalar tomonidan amalga oshiriladi.
Ishlab chiqarishni kompleks tayyorlash, unga texnik xizmat kо‘rsatish, shu jumladan ishlab chiqarish jarayonini moddiy-texnik ta’minlash, logistika va marketingni tashkil etish, tayyor mahsulotni sotish moliyaviy ta’minot bilan о‘zaro bog‘liqdir. Korxonaning barcha sohalarini moliyalashtirish uchun zarur mablag‘larni olish va sotilganmahsulot (ish, xizmat) uchun pul kompensatsiyasi bо‘yicha kо‘rilgan choralar о‘z navbatida, ishlab chiqarish vositalarini yetkazib berish kapitalqо‘yilmalargaehtiyojni keltirib chiqaradi. Korxonaning ushbu faoliyat sohasi investitsiya deb ataladi .
Ma’lumki, xodimlar korxonada ishlab chiqarish jarayonini tashkil etishda bevosita ishtirok etadilar. Faqat ularning ishtirokida va о‘zlarining qobiliyatlari, bilimlari va kо‘nikmalaridan foydalanish asosida ishlab chiqarishni tashkil etish maqsadlariga erishish mumkin. Bu mehnatni ilmiy tashkil etish, uning texnik jihatdan tartibga solish va ilmiy boshqaruvning rolini agnlatadi.
Ishlab chiqarishni tashkil etishning vazifasi shundan iboratki, bino va inshootlardan, mashina va jihozlardan, transport vositalaridan, yoqilg‘i-energetika, ishchilarning jismoniy kuchi, kо‘nikmalari va qobiliyatlaridan, menejerlarning kasbiy mahoratidan foydalanish, tabiat tomonidan berilgan mehnat obyektlarini о‘zgartirish (kо‘mir, ruda, neft), shuningdek, mehnat mahsuli sifatida – xom-ashyo (metall, paxta, yog‘och) mavjud ehtiyojlarga muvofiq moddiy tovarlarni yaratadi. Iqtisodiy rivojlanishning hozirgi bosqichida yuqori darajada mehnat taqsimoti sharoitida ishlab chiqaruvchilar о‘zlarini zarur bо‘lgan narsalar bilan ta’minlay olmaydilar. Bundan tashqari, korxonalarda, viloyatlarda va hatto mamlakat ichkarisida, birinchi navbatda iste’molchilarning xarid qobiliyati pastligi sababli sanoat va iste’mol tovarlari va mavjud talab о‘rtasida tafovut mavjud.
Ishlab chiqarishni tashkil qilishda mahsulot sifatiga ustuvorlik berilishi kerak. Shuni yodda tutish kerakki, iste’molchi, masalan, mahsulot ishlab chiqarilgan materialni, uning funksional yaroqliligini, tashqi kо‘rinishini baholaydi, ammo baholash mezonlari ham mahsulotning texnik standartlar va shartlarga, atrof-muhitga zararli, samaradorlik, qulaylik, ishonchlilik va xavfsizlikka muvofiqligi bо‘ladi.
Narx va mahsulot sifati о‘rtasida ma’lum bir nisbatga erishishga intilmaydigan ishlab chiqaruvchini topish qiyin. Biroq, narx va sifatni bir vaqtning о‘zida oshirish yoki minimallashtirish mumkin emasligini yodda tutish kerak. Tadbirkor har bir alohida holatda ularning nisbati tо‘g‘risida qaror qabul qilishi kerak, bu esa о‘z navbatida joriy ishlab chiqarish xarajatlari, byudjet va byudjetdan tashqari jamg‘armalarga tо‘lanadigan tо‘lovlar, infilatsiya, rejalashtirish, buxgalteriya hisobi va hisobot, shuningdek uning resurslarning maqbul kombinatsiyasidan foydalanish qobiliyatiga bog‘liq. Mahsulotlar ishlab chiqarish, yaratish va innovatsiyalarni amalga oshirish uchun zarur bо‘lgan, oqilona xavflarni о‘z ichiga olgan.
Ishlab chiqarish jarayonida texnologik tomon mehnat obyektini moddiy tovarlarga aylantirish bilan bog‘liq bо‘lgan va ishchilar tomonidan texnologik jarayonni amalga oshirishga qaratilgan harakatlar majmuasi bilan ajralib turadi. Ikkala tomon bir-biri bilan chambarchas bog‘liq va bir-biriga ta’sir qiladi va ijrochilarning harakatlari texnologiya bilan belgilanadi, shu bilan birga mehnat jarayonini ratsionalizatsiya qilish texnologiyani takomillashtirishni talab qilishi mumkin.