Ииновацион педагогика тушунчаси

Асосий маълумотлар
5-МАВЗУ: РИВОЖЛАНИШ РЕЖИМИДА ТАЪЛИМ 
МУАССАСАЛАРИНИ ТЕХНОЛОГИК АСОСГА ЎТКАЗИШ 

---

30 
1. Инновацион фаолиятни турли жиҳатлари тўғрисида 
адабиѐтларда етарлича тўлиқ маълумотлар берилган бўлсада, лекин 
инновацион жараѐнларнинг у ѐки бу босқичлари амалий жиҳатдан ҳеч 
ерда технологик томонларини ѐритиб берганлигини учратмаймиз. 
Мавжуд амалиѐтни кўрсатишича, ҳар бири ўз йўли билан, синаш ва 
хатолар йўли билан кетаѐтганини бирон-бир мавжуд меъѐрга амал 
қилинаѐтганини кўрмаймиз. 
Қуйида таклиф этилаѐтган материалда, кўплаб кузатилган 
тажрибаларга таянган ҳолда таълим муассасалари педагогик 
жамоаларининг ушбу жараѐнга тайѐргарлик ва киришишини самарали 
таъминловчи аниқ бошқарув ҳаракат тизимини белгилаб олиш 
имконини кўрсатиш мумкин. ―Технология‖ ва ―Инновацион жараѐн‖ 
тушунчалари ўртасидаги баъзи ноаниқликларни тушунган ҳолда, бу 
ўринда у ѐки бу инновацион жараѐнларнинг мазмуни ҳақида гап 
кетмаѐтганлигини айтиш билан у ѐки бу жараѐн ҳар қандай ҳолатда 
фақат индивидуал характер касб этишини ва уни бошқариш тўғрисида 
ҳам гап бораѐтганини айтиб ўтиш ҳам ўринлидир. 
Шунга кўра аниқ қадамларни белгилаб олишда қуйидагиларни 
ҳисобга олиш зарур: 
­ биринчидан, инновацион жараѐнларни амалга ошириш учун 
ҳамма педагогик жамоа аъзоларини алоҳида тайѐрлаш зарур, бу эса ўз 
йўлида барча таълим муассасалари раҳбарлари томонидан алоҳида 
эътибор ва қўшимча ҳаракат қилишни талаб этади, чунки ҳар бир 
иштирокчини (нафақат педагогик, балки техник) шаклланган 
мотивация у ѐки бу режалаштирилган янгиликни ижобий 
ўзлаштиришнинг муҳим шарти ва кафолати бўлиб хизмат қилади. 
­ иккинчидан, ривожланиш режимини таъминловчи барча қабул 
қилинган бошқарув қарорлари жамоавий бўлиши зарур, чунки айни 
мана шу шартлар кўпчилик педагогик жамоани инновацион жараѐнга 
тезкор, ишончли ва муваффақиятли киришини таъминлайди. Бу ўринда 
жамоавий қарорларни ишлаб чиқиш воситаси сифатида иш ўйинлар 
энг самарали ва маҳсулдор воситалар ҳисобланади. 
2. Таълим муасасаларини ривожланиш режимига ўтказиш 
жараѐнида қуйидаги босқичларни эътиборга олиш керак: 
1-босқич. Бўлғуси ўзгаришлар янгиликларнинг муҳимлигини, 
зарурлигини ва шарт эканлигини таълим муассасаларининг бошқарув 
гуруҳ аъзолари, яъни келажак ғояларни ―ривожлантирувчи‖ ва 
―генератор‖ ларини мавжудлигини англаб етишдан иборат. Кўплаб 
кузатилаѐтган ва аниқланган тажрибалар шуни кўрсатадики, кейинги 
ҳаракатлар учун етакчи ташаббускор бўлиб, етакчи ўзининг ваколатига 
эга –мактаб директори ҳисобланади. 

---

31 
2-босқич. Улар томонидан нафақат административ (менежерлик) 
гуруҳини тузиш муҳим ва зарурий шарт бўлиб, шунингдек у ѐки бу 
янгиликни татбиқ этувчи методик ва технологик тайѐргарликка эга
ғоявий жиҳатдан қўллаб-қувватловчи педагогик жамоани (командани) 
шакллантиришдан иборат. 
3-босқич. Педагогик жамоани мотивлаштириш ва ўқитувчиларни 
инновацион жараѐнларга тайѐргарлигини шакллантириш. Бизнинг 
мактабларимизда бундай ўзгаришлар нимага керак? Бундай 
ўзгаришлардан биз ўқитувчилар нимага эга бўламиз? Буларнинг 
ҳаммаси нимага керак? Ушбу босқичда юқоридаги ва бошқа саволларга 
мазкур босқичда жавоб олиш мумкин. Бунга ушбу педагогик жамоани 
5/4 аъзолари қўллаб-қувватлагандагина ва тушунгандагина эришиш 
мумкин. Бу шундай ―танқидий майдон‖ бўлиб, буларнинг билдирган 
фикрисиз у ѐки бу ўзгаришларни бошлаш ўринсиз ва хавфли 
ҳисобланади. Умуман олганда ушбу босқичда таълим муассасасининг 
раҳбари педагогик ва техник ходимларнинг мотивация шакли ва 
методларини белгилаб беради. 
4-босқич. Мактабнинг муаммоли таҳлили, ―муаммоли майдон‖ 
қуриш ва ўзининг, таълим муассасасининг бугунги кундаги асосий (энг 
керакли) муаммосини аниқлашдан иборат. 
5-босқич. Муаммоли таҳлил ва асосий муаммони аниқлаш 
натижаларига кўра – яқин келажак учун мактаб ривожланишининг 
лойиҳа ғоясини ишлаб чиқиш. Бу янгилик киритиш объектини танлаш 
бўлиб, бу янгилик мазкур мактабни ҳаѐтий заруриятидан келиб чиқиб, 
таълим жараѐни иштирокчиларининг кўпчилиги томонидан англаб 
етилиши зарур. Ушбу босқичда принципиал масала: бўлғуси инновация 
соҳаси қандай бўлади? Бу инновация ўқув ѐки ўқув жараѐнидан 
ташқаридаги фаолиятга тегишли бўладими? Буларнинг ичидан қайси 
бири етакчи? Масалан, тажрибани кўрсатишича, қишлоқ жойлардаги 
мактабларда бўлғуси инновациянинг самарали соҳаси бўлиб, дарсдан 
ташқари фаолият ҳисобланади. Лекин, қайси соҳа бўлса ҳам ушбу 
масалани педагогик жамоанинг ўзи белгилайди. Янгилик киритиш 
объектини танлашга, бевосита таълим муассасаси белгилаган муаммо 
таъсир кўрсатади. 
Ушбу режада муаммолар қуйидагича бўлинади: 

кадрлар, бошқариш тартиби, стратегик; 

боғлиқлик – унда бошқа муаммолар ҳам тўқнаш келади; 

натижали – бошқа муаммоларнинг сабабчиси (оқибати) 
сифатида бўлинади. 

---

32 
Албатта, энг асосий ҳал этиладиган муаммо биринчи гуруҳ 
муаммоси ҳисобланади. Агар ушбу гуруҳ бўлмаса, бошқа гуруҳ муаммо 
ечимига киришади. 
6-босқич. Ишлаб чиқилган ғояни амалга ошириш учун аниқ 
бошқарув ҳаракатини аниқлаш, яъни уни амалга ошириш режаси ва 
дастурини тузиши керак бўлади. 
7-босқич. 
Келажак 
бошқарув 
ҳаракатини 
коррекциялаш 
мақсадида лойиҳа ғоясини амалга оширишнинг дастлабки қадамларини 
кўрсатишдан иборат. 
3. Таълим муассасаларини ривожланиш режимига ўтказиш бўйича 
таклиф этилаѐтган алгоритм энг камида икки хил аҳамиятга эга 
бўлади:
­ 
биринчидан, бу шаклланиш механизми ва педагогик 
жамоани 
кейинги 
инновацион 
имкониятларни 
ривожланиши 
ҳисобланади; 
­ 
иккинчидан, мактабда ривожланувчи педагогик жамоани 
мавжудлиги мазкур таълим муассасасини ривожланиш режимини 
самарали ва муваффақиятли таъминловчи етарли жараѐн ва восита 
сифатида кафолатлаш мумкин. 
Таълим муассасаларини ривожлантириш режимига ўтказишга 
тавсия этилаѐтган босқичлар ичида 4-босқич асосий ҳисобланади ва у 
ўзининг таълим муассасаларидаги бош муаммони аниқлашда муҳимдир. 
Бунингсиз кейинги ҳаракатлар, уни ким ва қандай амалга оширишидан 
қатъи назар у формал характер касб этади, чунки аниқ муаммони 
белгилаб олмасдан туриб, инновацион фаолиятни, яъни аниқ таълим 
муассасаси муаммосини ҳал этувчи фаолиятни бошлаб бўлмайди. Бу 
жуда муҳимдир. 
4. Таълим муассасаларида муаммоли таҳлилни йўлга қўйиш ва 
уни тўғри амалга оширилса, унинг натижаси мазкур мактаб дастури 
асосларини реал асосларини ташкил этади ва ушбу натижа таълим-
тарбия жараѐнининг барча иштирокчиларини мавжуд муаммоларини 
ҳал этишга йўналтириш имконини беради. Муаммолар, албатта ҳар 
бир мактабда ўзига хослик касб этади. Таълим муассасаларининг 
асосий ғоясини ташкил этган ―муаммоли майдон‖ни муаммоли таҳлил 
этиш, мактаб педагогларини маълум касбий ва ўзгаришлардан 
манфаатдор гуруҳлар ишининг натижасидир. Унинг натижаси таълим 
муассасаларининг инновацион фаолиятини реал асоси ҳисобланади. 
Шуни алоҳида эътиборга олиш керакки, ушбу ишда ҳеч кимни 
мажбуран иштирок этишга ундамаслик керак. Бу ўринда таълим 
муассасалари раҳбарларини мазкур муаммоли таҳлилида жамоанинг 
тушунган кўпчилик (5/4) қисми иштирокини таъминлашга эришмоғи 

---

33 
зарур. Шунингдек, ушбу ишга фаол ота-оналардан ва юқори синф 
ўқувчиларини жалб этишни тавсия этиш мумкин. Бундай таълим 
муассасаларида муаммоли таҳлил ўтказиш ва режалаштирилаѐтган 
янгиликни бу ерда жорий этиш аниқланган асосий муаммоларни 
ечишда восита бўлиб хизмат қилиши мумкин. Акс ҳолда йўқ сизнинг 
таълим муассасангиздаги ҳолат натижасиз кўринишда бўлади: муаммо 
ҳеч кимда йўқ (билдирилган муаммодан ташқари), инновацион жараѐн 
эса кетаяпти. Муаммоли таҳлилда марказий мактабда ―муаммоли 
майдон‖ яратиш экан, шу баробаринда ҳозирги адабиѐтларда унинг 
технологияси мавжуд бўлмагани сабабли, уни ―қадамлар‖ деб аташ 
орқали фаолият юритишни мақсад қилиб қўйиш мумкин бўлади. 
Шунга кўра, ушбу‖ қадамлар‖ қуйидагича кўринишга эга: