Ijtimoiy antropologiya va diniy munosabatlar reja

G.Spensefc
(1820-1903) ning fikricha, ijtimoiy evolyutsiyasi 
jamiyatning sanoatlashgan tipini hamda individualizm va 
utilitarizm tamoyillarini shakllantiradi. Utilitar individualizm 
nuqtai nazarida din jamiyat hayotining muhim regulyatori 
sanalmagan. Dindan ko‘rsa, bozor va siyosiy faoliyatning ta’siri
143

---

muhimroq deb qabul qilingan. Angliyada mazkur davrda din 
madaniy odat sifatida talqin qilingan. Spenseming fikricha, din 
sotsiologiyasining asosiy vazifasi Angliya davlat cherkovi 
faoliyatining istiqbollarini o ‘rganib, uning faoliyatidagi jamiyatda 
qaror topish nuqtai nazarilan omadli va omadsiz faoliyati borasida 
takliflar ishlab chiqishdan iborat bo‘lgan. Spenserga xos bo‘lgan 
mazkur yondashuvni sotsial reformator R.Tauni ham qo‘llab 
quwatlagan. U M.Vebeming protestantlik axloqining kapita- 
lizmning rivojlanishida asosiy sabab, degan fikriga qarshi chiqqan. 
Spenser Angliyada yangi diniy ta’limotning payg‘ambari sifatida 
qabul qilingan. U din xususiy tadbirkorlik faoliyatini rag‘batlan- 
tirilishini ko‘rsatgan va fan orqali inson to ‘g‘ri yo‘lni topa olishini 
isbotlagan. G.Spenser din jamiyat hayotidagi sotsial nazorat 
instrumenti ekanligini ta’kidlagan.
Din sotsiologiyasining asoschilari sifatida E. Dyurkgeym, 
K.Marks, M.Veber tan olingan. 
Din sotsiologiyasidagi asosiy 
у о ‘nalishlar1:
Evolyutsionizm yo‘nalishi (O.Kont, Spenser,Dyurkgeym, 
Zimmel)
Funksionalizm 
(A.R.Redkliff-Braun, " 
' B.Malinovskiy, 
T.Parsons, N.Luman, R.Merton)
Neoevolyutsionizm (M.Veber, R.Bell)
Dinning konfliktologik nazariyasi (K.Marks va uning 
tarafdorlari)
E.Dyurkgeym
(1858-1917) fransuz faylasufi va sotsiologi 
boiib, o ‘zining “Diniy hayotning elementar shakllari. Avstra- 
liyadagi totemik tizim” nomli (1912) asari orqali din sotsiolo- 
giyasiga asos solgan. 
*
E.Dyurkgeym barcha dinlarga xos bo‘lgan xususiyatlami 
aniqlashga harakat qilgan. U sotsial hodisalami va dinni “sotsial 
fakt” sifatida o‘rganish orqali ulaming vazifalarini aniqlash va 
ulming strukturasini ochish muhim masala ekanligini ta’kidlagan. 
Olim din har bir jamiyatda mavjud ekan u faqat illyuziya va xato