Ijtimoiy-iqtisodiy tizimlar va mulkchllik munosabatlari

0 ‘zbekistonda davlat korxonalarini xususiylashtirishning 
asosiy ko‘rsatkicblari
Ko‘rsatkichlar
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Xususiylashtirilgan 
korxonalar soni, 
birlik
8537
1915
1231
451
448
374
1449
1912
1519
1228
X ususiylashtirish 
natijasida tashkil 
etilgan nodavlat 
mulkidagi 
k orxonalar soni
8537
1915
899
266
373
372
1238
1800
1452
1228
Aksiyadorlik jam i- 
yatlari
1026
1257
456
110
141
152
227
223
75
28
Xususiy korxonalar
6036
420
260
103
156
103
827
1252
981
1038
Boshqa shakldagi 
korxonalar
1475
238
183
53
76
117
184
325
396
162
X ususiylashti rishdan 
tushgan m ablag1, 
m lrd. s o ‘m
2,4
5,3
4,4
8,9
9,1
14,3
23,2
43,6
56,1
78,4
Keyingi 
yillarda 
mamlakatimizdagi 
xususiylashtirish 
jarayonlarida xorijiy investorlaming ishtirokiga katta e ’tibor qaratil- 
moqda. Jumladan, 2005 yilning 11 aprelida qabul qilingan 
0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «To‘g‘ridan-to‘g‘ri xususiy 
xorijiy investisiyalami jalb etishni rag‘batlantirish borasidagi 
qo'shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi Farmoni buning yaqqol 
dalilidir. Mazkur Farmonga binoan, 2005 yilning I iyulidan boshlab 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri xususiy xorijiy investisiyalami jalb etadigan 
korxonalar quyidagi soliq va majburiy ajratmalami to‘lashdan ozod 
etiladi:
-a s o siy faoliyati bo'yicha daromad (foyda) solig‘i;
— mulk solig‘i;
m odernizasiya nasionalnoy ekonom iki - stratcgichcskiy kurs na dem okratizasiyu i 
obnovlenie obshcstva»: Tezisi dokladov professorsko-prepodavatelskogo sostava i spe- 
sialistov-praktikov (26 m arta 2005g.). V iczdnaya sessiya v g.Tashkentc. М .: izd-vo R. 
EA, 2005, str. 22-23.
119
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— ijtimoiy 
infratuzilmani 
rivojlantirish 
va 
hududlarni 
obodonlashtirish solig‘i;
— ekologiya solig‘i;
— mikrofirma va kichik korxonalar uchun belgilangan 
yagona soliq;
— Respublika yo‘l jam g‘armasiga ajratma.
Xorijiy investisiyalar uchun bunday imtiyozlarning belgi- 
lanishi, shubhasiz, yaqin yillar davomida mamlakatimizdagi 
mulkni davlat tasarrufidan chiqarish hamda xususiylashtirish 
jarayonlarida ular ishtirokining yanada kengayishi va buning 
natijasida, mazkur jarayonlar samaradorligining sezilarli dara­
jada oshishiga olib keladi.
Respublikada 
xususiylashtirishning adresli 
yo‘naltirilganligi 
uning navbatdagi xususiyatidir. Bu aholining barcha qatlamlariga 
mazkur jarayonda aniqroq va natijaliroq qatnashishi imkonini 
beradi. Xususiylashtirishning adresli yo'naltirilganligi uy-joylaming 
o‘z egalariga imtiyozli yoki bepul berilishida, aholining ko‘proq 
muhtoj va zaif qatlamlarini qo‘llab-quwatlashning turli xil dasturlari 
byudjet mablag‘lari hisobiga qoplanishida, qishloq aholisi o‘z 
yordamchi xo‘jaligi uchun chek yerlar olishi kabilarda ifodalanadi.
0 ‘zbekistonda xususiylashtirishning toMovliligi uning navbatdagi 
muhim xususiyatidir. Pulni to‘lash orqali davlat tasarrufidagi 
korxona va obyektlami xususiylashtirishda mulkni bepul taqsimlash 
bilan bog'liq salbiy holatlar bartaraf etilishi bilan biiga qator 
muammolami hal qilish imkoniyati yaratiladi. Bulardan asosiysi, 
awalo, 
tadbirkorlikni, 
xususiylashtirilgan 
korxonalami 
davlat 
tomonidan qo‘ 1 lab-quwatlashning moliyaviy manbalari paydo 
bo‘ladi, bozor infrastrukturasini barpo etish uchun resurslar vujudga 
keladi va aholini ijtimoiy muhofazalash dasturini 
ro‘yobga 
chiqarish 
uchun mablag‘lar jamlanadi.
Davlat mol-mulkini yangi mulkdoriaiga sotish yo‘li orqali ularning 
mulkchilikning 
boshqa 
shakllariga 
aylantirilishi 
bilan 
biiga 
xususiylashtirishdan olinadigan mablag'lar shu korxonaning o‘zini 
qo‘llab-quwatlashga, yangi raqobatlashuvchi korxonalar barpo etishga 
ham sarflanadi.
TNavbatdagi muhim xususiyat - respublikada mulkni davlat 
tasarrufidan chiqarish chog‘ida aholi uchun kuchli ijtimoiy
120
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kafolatlar yaratildi va ta ’minlandi. Ijtimoiy kafolatlar bir butun 
imtiyozlar tizimi orqali yaratildi. Bular xususiylashtirilayotgan 
korxona m ehnat jamoasiga aksiyalarni imtiyozli shartlar bilan 
sotish, yangi mulkdorga eskirgan asosiy fondlar hamda 
ijtimoiy infrastruktura obyektlarini bepul topshirish, davlat 
korxonalarining mol-mulki, fermalar, bog‘lar va shu kabilarni 
imtiyozli shartlar asosida xususiylashtirish, 
hamda soliq 
to ‘lashda ayrim imtiyozlar berish kabilardir.
Ijtimoiy kafolatlar iste’mol savatining eng kam miqdorini 
kuzatib borish, eng kam ish haqini, daromad solig‘ini tartibga 
solish kabilarni ham o ‘z ichiga oladi.
Ijtimoiy muhofazalash davlatning barcha mulkdoiian hissadorlar, 
xususiylashtirilgan uy-joylaming, sotib olingan texnika, avtotransport 
vositalarining, yer maydonlari, xususiylashtirilgan fermalar va boshqa 
vositalaming egalarining huquqlarini himoya qilishda o‘z ifodasini 
topadi.
Respublikada davlat mulkini xususiylashtirishning o ‘ziga 
xos boshqa jihatlari Prezidentimiz I .A. Karimov tom onidan 
bayon qilingan iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishning 
asosiy qoidalaridan kelib chiqadi. Bular quyidagilar:
a) davlat mulkini xususiylashtirish respublikada amalga 
oshirilayotgan islohotlarning ichki mantiqiga 
b o 'y su n d irila d i 
va ularning asosini tashkij qiladi;
b) mulkni xususiylashtirish jarayoni davlat tom onidan 
boshqariladi;
v) 
xususiylashtirishni 
huquqiy-m e’yoriy 
jihatdan 
ta ’minlashda qonunlarga rioya etiladi.
Respublikamizda xususiylashtirish bo'yicha qo‘yilgan vazifa, 
davlat sektori bozor sharoitida ham sezilarli rol o‘ynashi inkor 
qilmaydi. Chunki iqtisodiyotning davlat korxonalari saqlanib qolishi 
kerak bo‘lgan sohalar ham mavjud. Bunday korxonalar uchun 
ularning bozor sharoitlariga tarkiban moslashuviga imkon beradigan 
xo‘jalik yuritish mexanizmini ishlab chiqish talab qilinadi.
121
www.ziyouz.com kutubxonasi

---