Ilmiy jurnal

O‟qituvchi-o‟quvchi 
munosabatlari tizimi 
Amaliy 
ko‟nikma va 
malakalar
tizimi 
Mustaqil 
ijodiy 
faoliyat 
tizimi 
Bilimlar 
tizimi 
https://buxdu.uz

---

№ 1, 2023 “PSIXOLOGIYA” ILMIY JURNAL * НАУЧНЫЙЖУРНАЛ * SCIENTIFIC JOURNAL
 
72 
1. Bolaning intellektiga har tomonlama ta‘sir ko‗rsatishi mumkin. O‗qituvchi jarayonida 
o‗quvchilarda lingvistik bilim, ko‗nikma va malakalarni rivojlantiradigan, bir qator intellektual qobiliyatni: 
fikrlash, diqqat, xotira, nutqni rivojlantiradigan va takomillashgan mashqlarni tanlaydi va tuzadi. 
2. Ta‘limga samarali yondashish printsipi bolalarning shaxsiy hal qilishning o‗ziga xos xususiyatlari, 
g‗ayrioddiy usullarini izlashda yotadi, aqliy faoliyat maksimal darajada faollashadi. 
3. Oqilona javob berish tamoyili. Vazifalar maktab o‗quvchilari o‗z nuqtayi nazarini, muammoni hal 
qilishning o‗z variantini asoslash zarurligiga duch keladigan tarzda shakllantiriladi. 
4. O‗qituvchilar va talabalar o‗rtasidagi hamkorlik, biznes sheriklik tamoyili. Yangi materialni 
o‗rganishda rus tili darslarida ushbu tamoyillarni amalga oshirish eng yaxshisidir. Zamonaviy darsning 
o‗ziga xos xususiyati shundaki, nazariy bilimlar faol tarzda o‗zlashtiriladi, ya‘ni bilishning qidiruv yo‗li 
yoki qisman qidirish usuli qo‗llaniladi. 
Zamonaviy sharoitda maktab asosan "o‗rtacha" o‗qiydigan o‗quvchiga e‘tibor beradi. Ijodiy iqtidorli 
va qobiliyatli bolalarga kelsak, ular o‗z yo‗lini yaratadilar, deb ishoniladi. Shunday qilib, ijodiy iqtidorli 
bolalarning barcha muammolari, xuddi avtomatik tarzda o‗chiriladi. 
O‗quvchilarning intellektual madaniyati qanday? Bu: 
O‗quvchilarning intellektual salohiyatini rivojlantirishni qanday ta‘minlash mumkin? Buning uchun 
o`qituvchi o`z oldiga quyidagi maqsadlarni qo`yishi kerak: 
1. Maktab o‗quvchilarining kognitiv obyektni (matn, ta‘riflar, tushunchalar, vazifa va boshqalar) 
tahlil qilish ko‗nikmalarini rivojlantirish uchun mazmunli va tashkiliy shart-sharoitlarni yaratish. 
2. Maktab o‗quvchilarining kognitiv obyektlarni taqqoslash ko‗nikmalarini rivojlantirishni 
ta‘minlash. 
3. Maktab o‗quvchilarining kognitiv obyektdagi asosiy narsani (ta‘rif, tushuncha, qoida, vazifa, 
qonun va boshqalar) ajratib ko‗rsatish ko‗nikmalarini rivojlantirishga yordam berish. 
4. Maktab o‗quvchilarining kognitiv obyektlarni tasniflash ko‗nikmalarini rivojlantirishni ta‘minlash 
va boshqalar. 
5. O‗quvchilarning xotirasini rivojlantirish uchun sharoit yaratish. Xotira tufayli bola o‗tmish 
tajribasini tuzatadi va umumlashtiradi, bilim va ko‗nikmalarga ega bo‗ladi. 
O‗quvchilarning intellektual rivojlanishi ta‘minlanadi. O‗zboshimchalikdan xabardor bo‗lishga 
asoslangan o‗quv faoliyatini tashkil etishda o‗quvchilarning o‗zlarining rolini oshirish, bu esa bolalar 
tomonidan o‗quv jarayonini chuqur tushunishga yordam beradi. Intellektual qobiliyatlarning rivojlanishini 
ta‘minlash uchun o‗qituvchining kasbiy mahorati, uning o‗qitish usullari va qo‗llaniladigan pedagogik 
texnologiyalar birinchi o‗ringa chiqariladi. 
O‗quvchilarning intellektual qobiliyatlarini rivojlantirishning eng samarali vositasi og‗zaki o‗qitish 
usullarini vizual usullar bilan uyg‗unlashtirishdir. O`quvchilarning ko`rgazmali material bilan faoliyati 
qanchalik faol va mazmunli bo`lsa, beixtiyor yodlash unumdorligi shunchalik yuqori bo`ladi. 
O`quvchilarning intellektini, xususan, xotirasini rivojlantirishda o`qitishning turli usullari va shakllaridan 
foydalaniladi. Jumladan: evristik suhbat, o‗qituvchining muammoli bayoni, tadqiqot ishi, hikoya, 
tushuntirish, krossvord, boshqotirma, didaktik o‗yinlar, diagrammalar, ma‘lumot jadvallari va boshqalar. 
Bu metodlar yordamida o‗quvchilarda barqarorlik va diqqatni jamlash, mavhum fikrlash, tahlil 
qilish, umumlashtirishning yuqori darajasiga o‗tish, tushunchalarni aniqlash, tasniflash, obyektlar o‗rtasida 
mantiqiy ketma-ketlikni o‗rnatish, sabab-oqibat munosabatlarini kuzatish qobiliyati shakllanadi. 
O‗quvchilarning intellektual salohiyatini rivojlantirishning tarkibiy omili har xil turdagi o‗yinlardan 
foydalanishdir: ko‗ngilochar, didaktik, syujetli o‗yinlar, shuningdek, she‘riyat, boshqotirma va 
boshqalardagi vazifalar, bu eng muhim shartdir. mustahkam bilim, ko‗nikma va malakalarni egallash 
uchun. Ma‘lumki, doimiy kognitiv qiziqish o‗rganishda hissiy va oqilona kombinatsiya bilan shakllanadi.