Инновация

К 
Т 
А 
Б 
М 
У 
С 
Т 
А 
К 
И 
Л 
Й 
А 
Х 
М 
А 
Л 
А 
К 
С 
О 
В 
У 
К 
К 
И 
Ш 
К 
О 
Р 
К 
И 
З 
Б 
И 
Л 
И 
М 
Б 
Е 
Ш 
ЎҚИТУВЧИНИНГ БАҲОСИДАН ЎҚУВЧИНИНГ ЎЗ ЎЗИНИ 
БАҲОЛАШИ 
 
Ҳозирги вақтда қўлланиладиган текшириш ва баҳолаш тизими 
ўқитувчиларга кўп қийинчиликлар туғдиради ва уларнинг норозилигини 
чиқаради. Улар асосли ҳолда балли баҳолаш тизими ўқувчининг билимини аниқ 
ўлчаб ва ажратиб бера олмайди ва баҳолашда ўқишнинг сабаблари ва 
самараси инобатга олинмайди деб ҳисоблайдилар. Бу баъзи ўқитувчиларнинг 
ва педагогик жамоаларнинг альтернатив ва самаралироқ тизимларини излашга 
чақирди. 
Ш.А.Амонашвилининг экперементал таълимида, А.Н.Тубельскийнинг 

---

163 
«Ўзлигини топиш» («Школа самоопределения»)сида, бир қатор бошқа 
мактабларда анъанавий баҳолар ўрнига баҳолаш ҳарактеристикалари 
қўлланилади. Баъзи мактабларда ўн баллик баҳолаш тизими, баъзиларида 
алоҳида синфларда баҳо қўйилмайди. 
Анъанавий баҳолаш тизими ҳақиқатдан ҳам ўқитиш, тарбиялаш, 
аниқлаш, рағбатлантириш тўлиқ ҳисобга олмаганлиги учун жуда жиддий 
етишмовчиликларга эга. Шундай экан, ундан воз кечиш ва ундан яхшироқ 
ишлаб чиқилган тизимга ўтиш туғрироқ эмасмикин? Балки ўқувчилар 
баҳонинг жазолаш функциясидан халос бўлгач яхшироқ ўқирлар, ўз ўқувчилик 
мажбуриятларига сидқидилдан ёндошарлар. 
Баҳо қўйиш тизимидан воз кечиш боланинг ўқишга бўлган қизиқишини 
оширади, уни ички интилишини кучайтиради деган умидлар, ўзини оқламади. 
Ҳозирги кунда ўқувчилар баҳога қандай муносабатдалар? 98 % бошланғич синф 
ўқувчилари баҳо қўйиш тизимини сақлаб қолишини ҳохлайдилар. Ўйлаймизки, 
юқори синфларда ҳам бу кўрсаткич сабаблари бошқа бўлса ҳам, ўзгармай 
қолади. 
Баҳо тизимидан воз кечишнинг мақсадга мувофиқ эмаслигини бир қизиқ 
психологик текширув ҳам кўрсатади. Америкалик психологлар баҳонинг 
ўқувчи таълими самарасига бўлган таъсирини ўрганмоқчи бўлдилар. 
Тажрибага кўра бир синфда ўқувчилар маълум вақт ичида жавобнинг 
қандайлигидан қатьий назар фақат мақтанилади, бошқасида фақат 
камчиликлар кўрсатилинади, учинчисида умуман ҳеч қанча баҳоланмайди. 
Тажриба натижалари шуни кўрсатадики, энг яхши натижалар ўқувчилар 
мақтанилган синфда бўлади. Аммо энг қизиғи шундаки, ёмон натижалар 
иккинчи синфда эмас, ўқувчиларнинг ўқиш жараёни ҳеч қандай баҳоланмаган 
синфда бўлади. Ўқувчининг ўқишга қизиқиши қанчалик юқори бўлмасин, 
таълим жараёнига қандай ички сабаблари бўлмасин у ҳар доим ташқаридан 
рағбатлантирувчи сабаб, ёрдам ва қўллаб - қуввтлашни кутади. Боланинг 
назарида баҳо орқали уни қўллаб - қувватловчи ўқитувчининг ҳурмати 
ошади. 
Ўқитувчининг баҳоси фақат ўқувчи билимини программа талаблари ва 
таълим стандартларига солиштириб ўлчабгина қолмай, ўқувчининг билим 
олишга интилишини кучайтиради, уларнинг ўз -ўзига баҳо беришни 
шакллантиради. 
Айтилганлардан хулоса қилиш мумкинки, ҳам педагогик ва ҳам 
психологик нуқтаи назаридан баҳо тизимини бекор қилиш ўзини оқламайди. 
Унинг ҳар қандай камчиликларига қарамай шу пайтгача унга альтернатив 
тизим топилгани йўқ. Шунинг учун фақат баҳо тизимини ривожлантириш, 
хатоларга йўл қўймаслик ҳақида гапириш мумкин. Хатолар эса, афсуски, ҳали 
кўп.