Innovatsiya-ziyo

sjatbimi, s tretim zaseyannbim!” (Ikkitasi o ‘rilgan va uchinchisi 
ekilgan maydonlaring bilan!) deyilgan; g‘alla yanchuvchilar bilan 
salomlashishda “Po sto na den, p o tbisyache na nedelyu!” (Kuniga 
yuzlab, haftasiga minglab!) deyilgan; ariqdan suv olayotgan qizga 
“Svejenko tebeP  (Tozalik senga!) deyilgan, mehmonlami esa “Xleb da 
soP  (Non va tuz!), “ Oray da saxar!n (Choy va shakar!»), “Chem 
bogatbi, tem i r a d u P  (Borimiz sizniki!) deb; sigir sog‘ayotgan ayolga 
“More p od korovoyP (Sigiringiz suti daryodek bo‘lsin!); baliq 
ovlovchiga “Ulov na гыЪи/” (Baliq ovingiz omadli bo‘lsin!) degan 
tilaklar bildirilgan va h.k.
Xalqimizda so‘zlovchi ish bilan mashg‘ul kishi/jamoa bilan 
ko‘rishish/salomlashishdan oldin qilib turgan ishiga bog‘liq ravishda 
dastlab “Hormangl”, “Xirmonga barakal”, “Hosil b o ‘lsin \'\ “Ishga 
baraka\n, “Sharbat bo'lsinV' kabi ishga rivoj va samara tilab 
muloqotga kirishgan. Afsuski, o‘zbek tili va m adaniyati hali bu 
nuqtayi n azard an o‘rganilm agan, desak boMadi. 0 ‘z tariximizga 
nazar solar ekanmiz, o‘zbek tili va madaniyati o ‘tmishda naqadar boy,
122

---

salomlashish usulari esa qanchalik xilma-xil va katta e ’tiborga ega 
bo‘lganligining guvohi bo’lamiz. Masalan, ajdodlarimiz mehmonni 
“Xush kelibsiz, kuningiz xayrli b o ‘lsin\” deb, orziqib kutilgan 
mehmon bilan salomlashganda “K o‘zingiz quyoshdek nurli bo'lsin”, 
shoh, xon va amaldorlar bilan salomlashganda “Huzuringizga ta ’zim 
bajo ayladiml”, “Martabangizyanada ulug‘ b o isin l” kabi iboralami 
qollashgan. Shuning uchim ta’kidlash joizki, salomlashish xalqimiz 
hayotining turli davrlari uchim urf bo’lgan me’yor va vositalar bayoni 
mufassal bir tadqiqot manbai bo‘lmog‘i lozim. Tabiiyki, salomlashish 
tarkibiy qismlarinmg xilma-xilligi tizim mohiyatiga - strukturasi va 
elementlari orasidagi barqaror munosabatlarga - deyarli ta’sir etmaydi 
- salomlashish tizim sifatida, sistema qonuniyatlariga ko’ra, barcha 
davrlar uchun umumiy mohiyatini saqlab qoladi - uni tashkil etuvchi 
element!arning shakli va mazmuni o'zgarishi mumkin, xolos.
Salomlashish odobi haqida gap borganda, «Qaysi holatlarda salom 
berilmaydi?» deganda verbal, fonetik (tovush bilan) salom berish man 
qilingan holatlar sanab o'tildi. Lekin bu holat salomlashish pragmatik 
tizimining qolgan tarkibiy qismlariga aloqador emas. Masalan, Qur’on 
tilovat qilinayotgan/amri m a’ru f bo‘layotgan/ma’ruza o‘qilayotgan 
(ya’ni baland ovoz bilan salom berish maqbul ko‘rilmagan sharoitdagi) 
xonaga kechikib kelgan kishining baland ovoz bilan “Assalom-u 
alaykum” deyishi odobsizlik, lekin xonaga kirayotganda u estetik 
salomlashish o'zbekona odatining boshqa tarkibiy qismlarini odob 
yuzasidan amalga oshirishi shart va zarur - xonaga kirayotganda qo‘lini 
ko‘ksiga qo‘yib, boshini egib, jamoaga yengil ta ’zim bajo qilib, bo‘sh 
joyga o'tirib tinglovchilarga qo'shilishi kerak.
Shuning uchun tizimi tarkibiy qismlaridan qay birining muayyan 
bir sharoitda ahamiyatliligi m a’lum vaziyat bilan belgilanadi. Oddiy 
suhbat - gurung bo’layotgan xonaga verbal, fonetik “Assalom-u