Innovatsiyalar vazirligi toshkent amaliy fanlar universiteti

Kurs ishining maqsadi. Kurs ishining maqsadi aniqlovchi haqida umumiy 
ma’lumotlarni toʻplash, shuningdek olimlarning aniqlovchi haqidagi fikr-
mulohazalarini koʻrib chiqish orqali mavzuni toʻliq oʻrganish. 
Kurs ishining vazifalari. Kurs ishining bosh vazifasi sifatida ta’lim bosqichlari 
ona tili ta’ limi jarayonida aniqlovchi mavzusini va uning oʻrganilish tadqiqini ochib 

---

5 
berish masalasi belgilandi. Shunga koʻra Kurs ishini yoritish davomida: Ta’lim 
bosqichlarida sintaksis boʻlimining alohida olingan aniqlovchi mavzularini 
oʻqitishga doir turli xil qarashlarni oʻrganish, uni oʻqitish bilan bogʻliq ilmiy-
nazariy va metodik adabiyotlarni tahlil qilish, mavzuning yoritilganlik darajasini va 
mavjud muammolarni aniqlash;
Kurs ishi mavzusining oʻrganilganlik darajasi. Oʻzbek tilshunosligida sodda 
gap turlari, qurilishi mavzulari haqida N.Mahmudov, A.Nurmonov ”Oʻzbek tilining 
nazariy grammatikasi” asarida ma’lumot bergan. Shuningdek SayfulIayeva R.R., 
Mengliyev B.R., Boqiyeva G.H., Qurbonova M.M., Yunusova Z.Q., Abuzalova 
M.Q. ”Hozirgi oʻzbek adabiy tili” oʻquv qoʻllanmalari metodologik asos boʻlib 
xizmat qildi.
Kurs ishi predmeti. Ta’lim bosqichlari ona tili darslarining aniqlovchi, uning 
turlari va uning oʻrganilish jarayoni, shu jarayonga xos ta’lim shakli, vositalari, 
mazmuni va metodlarining talqini.
O‘zbek tilshunosligida fonetika va fonologiyaning ahamiyati 
Bu insho o‘zbek fonetikasi va fonologiyasida fonemalar va tovush munosabatlarini 
sinchkovlik bilan tekshirish va tavsifini chuqur o‘rganishga qaratilgan. O‘zbek 
tilining murakkab jihatlarini to‘liq anglash uchun fonemalarning tuzilishi va 
qoliplarini chuqur bilish zarur. G‘ofurov (2016) ta’kidlaganidek, fonemalar tildagi 
ma’noni ajratib turuvchi eng kichik tovush birliklaridir. Bundan tashqari, fonetika 
va fonologiyani o'rganish bizga Alimdjanova (2020) ta'kidlaganidek, tovushlar va 
ularning munosabatlari o'rtasidagi murakkab o'zaro ta'sirni o'rganishga imkon 
beradi. Binobarin, bu insho o‘zbek tilining fonetik va fonologik xususiyatlari va 
ularning tilning umumiy tuzilishiga ta’sirini ochib berishni maqsad qilgan. 
Bitiruv malakaviy ish bayoni: Ushbu insho o‘zbek fonetikasi va fonologiyasida 
fonema va tovush munosabatlarining tavsifini o‘rganadi. 
O‘zbek tilshunosligida fonema va tovush munosabatlarini tavsiflash til tuzilishi va 
fonetikasini tushunish uchun zarurdir. Abdurahmonov (2014) fikricha, fonema 
ma’lum bir tildagi so‘zlarni ajrata oladigan eng kichik tovush birligini bildiradi. Bu 
tushuncha juda muhim, chunki fonemalar "pil" va "bil" kabi minimal juftlik kabi 

---

6 
ma'noli birliklarni farqlash uchun ishlatiladi. Bundan tashqari, Tursunov (2015) 
tovush munosabatlarini o‘rganish o‘zbek tilidagi fonetik qoliplar va talaffuz 
qoidalarini aniqlashda muhim ahamiyatga ega ekanligini ta’kidlaydi. Ushbu fonetik 
naqshlarni tushunish til o'rganish materiallarini va talaffuzni o'rgatish usullarini 
ishlab chiqishga yordam beradi.. 
O‘zbek tili fonetikasi tovush tizimini, jumladan nutq tovushlari va ularning 
yasalishini o‘rganadi. O‘zbek tilining fonetik tuzilishi ham o‘ziga xos xususiyatlarni, 
ham dinamik jarayonlarni namoyon etadi. Oʻzbek tilidagi unlilar toʻqqizta asosiy 
fonema bilan ifodalanib, balandligi, orqa tomoni va yumaloqligi bilan farqlanadi. 
Undosh tovushlar oʻrni va artikulyatsiya uslubiga koʻra tasniflanadi, baʼzi tovushlar 
esa allofonik oʻzgarishlarni koʻrsatadi. Masalan, /h/ dastlab [x] so'z sifatida talaffuz 
qilinadi va /ɑ/ va /ɑː/ kabi unlilarda fonemik uzunlik kuzatiladi. (Muallifning 
familiyasi, yili, sahifa raqami). 

---

7