Innovatsiyalar vazirligi toshkent amaliy fanlar universiteti

 
1.2.O‘zbek tilidagi fonologik jarayonlar 
Tilshunoslikning kichik sohasi sifatida keng e'tirof etilgan fonologiya fonemalar deb 
ataladigan nutq tovushlarini, ularning til tizimida tashkil etilishi va tarqalishini 
tartibga soluvchi naqsh va qoidalarni o'z ichiga oladi. U til tahlilida katta ahamiyatga 
ega, chunki u tovush va ma'no o'rtasidagi tizimli munosabatni o'rganadi, turli til 
komponentlarini tushunishga yordam beradi va lingvistik tuzilmalar va jarayonlar 
haqida qimmatli tushunchalarni beradi (Crystal, 1997). 
Fonologiyaning ta’rifi va uning til tahlilidagi ahamiyati 
O‘zbek tilidagi fonologik qoidalar tilning tovush tizimini shakllantirishda hal 
qiluvchi rol o‘ynaydi. Olimlar oʻzbek tilida sodir boʻladigan turli fonologik 
jarayonlarni, yaʼni assimilyatsiya, dissimilyatsiya, unlilar uygʻunligini aniqlaganlar. 
Masalan, assimilyatsiya deganda tovush o'rni yoki artikulyatsiya usuli bo'yicha 
yaqin atrofdagi tovushga o'xshab ketadigan jarayonni anglatadi. Boshqa tomondan, 

---

10 
dissimilyatsiya qo'shni o'xshash tovushlardan qochish uchun tovushni o'zgartirish 
yoki yo'q qilishni o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, oʻzbek tilida soʻz ichidagi unlilar 
oʻzining old tomoni va yaxlitlanish xususiyatlariga koʻra uygʻunlashgan murakkab 
unlilar uygʻunligi tizimiga egBu murakkab fonologik qoidalar majmui o‘zbek 
tilining o‘ziga xos fonetik xususiyatlariga xizmat qiladi (Toshmatov, 2017). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

11