Institutlari

Differentsial  diagnostikada  bemorni  kasallik  dinamikasida  (2-3  soat 

ichida)  tekshirish  katta  ahamiyatga  ega.  Ichak  mexanik  tutilib  qolganda 

peristaltika  aniq  ko’rinadi  (qovuzloqlar  o’z  joyini  o’zgartiradi),  Kloyber 

 

428 

kosachalarining  joylashgan  joyi  o’zgaradi;  gaz  bo’lishiga  qaramay,  ingichka 

ichak  diametri  yo’g’on  ichak  diametridan  hech  qachon  oshmaydi.  Ichakning 

funktsional  tutilib  qolishi  peristaltik  to’lqinlar  bo’lmasligi  bilan  xarakterlanadi, 

gaz  va  suyuqlik  yo’g’on  va  ingichka  ichaklarda  joylashadi,  bu  manzara  ko’p 

soatlar mobaynida amalda o’zgarmaydi Kloyber kosachalari sonigina oshadi va 

meteorizm  ko’payadi.  Aksariyat  ingichka  ichak  diametri  yo’g’on  ichak 

diametridan kattarok.  

Qiyin  diagnostik  hollarda  kontrast  moddalar  yuborib  rentgenologik 

tekshirish tavsiya etiladi. 

Qorin  bo’shlig’ini  odatdagi  obzor  tekshirishdan  farqli  ravishda  kontrast 

modda  ko’llab  rentgenoskopiya  qilish    diagnostik  imkoniyatlarini  birmuncha 

kengaytiribgina  qolmay,  balki  tutilib  qolgan  joyning  ko’rinishi  va  uning 

joylashgan  o’rnini  aniq  belgilash  imkonini  beradi.  Bundan  tashkari,  Kloyber 

kosachalari,  Kerking  burmalari  kabi  simptomlar  kontrast  modda  qo’llangan 

sharoitlarda birmuncha ravshan bo’lib qoladi. 

Endoskopik  tekshirish  usullari  ichak  tutilishi  diagnozini  aniqlashda  katta 

yordam  berishi  mumkin.  Rektoromanoskopiyada  va  kolonoskopiyada  yo’g’on 

ichakda  uning  obturatsiyasini  keltirib  chiqaradigan  o’smani  aniqlash  mumkin 

(kolonoskop  yordamida  yonbosh  ichakning  distal  qismini  ko’zdan  kechirishga 

muvaffak bo’ladi). 

Shubxali  diagnostika  hollarida  taktik  yo’llanma  hammaga  ma’lum:  bemor 

kasalxonaga  keltirilgan  vaqtdan  boshlab  2  soat  ichida  o’tkir  ichak  tutilishini 

istisno  qilish  mumkin  bo’lmasa,  bemor  ahvoli  esa  yomonlashib  boraversa, 

diagnostik laparotomiya qilishga o’tiladi. 

O’tkir  ichak  tutilishida  xirurgik  va  konservativ  davolash  usullari. 

O’tkir  ichak  tutilishi  bo’lganda,  shuningdek  shu  kasallikka  tahmin  qilingan 

hamma bemorlar shoshilinch jarroxlik bo’limiga yotqizilish kerak. 

Ularga  og’riq,  giperperistaltikaga  qarshi  kurash,  intoksikatsiyani  bartaraf 

qilish  va  gomeostaz  buzilishlarini  (tsirkulyatsiyadagi  qon  miqdorini  to’ldirish, 

suv-elektrolit  va  oqsil  almashinuvini  tiklash)  izga  solishga  qaratilgan 

 

429 

konservativ  davolashni  buyurish  zarur.  Infuzion  davolash  xajmi  bemor 

ahvolining og’ir-engilligi va kasallikning qancha muddatdan buyon borligi bilan 

belgilanadi. 

Diagnoz noaniq bo’lganda promedol va narkotik analgetiklar qo’llanishdan 

saqlanib turish kerak. 

Konservativ  davolash  bemorni  tekshirish  bilan  parallel  holda  maksimal 

hajmda  o’tkaziladi.  Ichak  tutilishi  og’ir  kechayotgan  bemorlarda  konservativ 

davolash  operatsiyadan  oldingi  tayyorgarlik  sifatida,  ko’pi  bilan  30-40  minut 

ichida o’tkaziladi. 

O’tkir  ichak  tutilishi  diagnozi  tasdiqlangan  bemorlarda  konservativ 

davolash ko’pi bilan 2 soat o’tkaziladi. 

Konservativ  davolash  kompleksi  oshqozon  ichak  traktini  yuqori 

bo’limlarini  me’daga  (yoki  yaxshisi  o’n  ikki  barmoqli  ichakka)  zond  kiritish 

vositasida  turib  qolgan  suyuqlikni  passiv  oqizish  yoki  past  bosim  ostida 

(masalan, suv oqimi nasosi yordamida) chiqarishni o’z ichiga oladi. Me’dani 1-

2% li natriy gidrokarbonat eritmasi bilan yuvish maqsadga muvofik. 

Atropin  sulfat  (teri  ostiga  1  ml  0,1%  li  eritmasi),  zarurat  bo’lganda 

tayinlanadi;  sifon  klizmalar  yo’g’on  ichakning  bo’shalishiga,  ba’zan  esa  tutilib 

qolishining yo’qolishiga olib keladi. 

Ayrim  hollarda  endoskopik  tekshirish  vaqtida  bajariladigan  davolash 

muolajalari  tutilib  qolishni  yo’qotishga  yordam  beradi.  Masalan,  yo’g’on 

ichakning  distal  bo’limlarida  invaginatsiyaning  yoki  sigmasimon  ichakning 

buralib  qolishining  ilk  bosqichlarida  uni  havo  bilan  chiqarib,  invaginatning 

yozilishiga, burilishni to’g’rilanishiga muvaffak bo’lish mumkin. 

Venaga 10% li natriy xloridni sutkasiga 1-2 marta 20 ml dan, 500-1000 ml 

dan  5-10%  li  glyukoza  eritmasiga  insulin  qo’shib  (4  g  quruq  glyukoza 

moddasiga  1  TB  xisobida),  elektrolit,  ayniqsa  kaliy  almashinuvini  normaga 

solish yo’li bilan motorikani tiklasa bo’ladi. Kaliy tanqisligi nerv impulslarining 

sinaptik  tuzilmalarga  o’tishiga  yomon  ta’sir  qiladi;  ichak  atoniyasini 

gipokaliemiya  natijasida  rivojlanishi  yaxshi  ma’lum.  Biroq  kaliy  darajasining 

 

430 

o’zigina  emas,  balki  kaliy,  natriy  va  kaltsiy  ionlarining  normal  nisbati  ham 

muxim.  Shunga  ko’ra  tegishli  analizlar  o’tkazish  zarur.  Ichak  devorida 

mikrotsirkulyatsiyani  tiklash  muvaffakiyatli  davolashning  shartlaridan  biri 

sanaladi. U oqsil miqdorini normaga solish, qon reologik xossalarini yaxshilash, 

qonning  tomir  ichida  ivib  qolishining  oldini  olish  va  shu  kabilarni  o’z  ichiga 

oladi.  Jigar  oldi  kletchatkasiga  va  bevosita  tomirlar  o’zaniga  (tomchilab)  100-

150  ml  miqdorda  0,25%  li  novokain  eritmasi  yuborish  ichak  motorikasiga 

yaxshi  ta’sir  ko’rsatadi,  nerv  impulsining  muskul  tolasiga  uzatilishini 

kuchaytiradi: 0,05% li prozerin eritmasini 1 ml dan 1-1,5 soat o’tkazib 2 marta 

teri  ostiga  albatta  yuborish kerak.  Qator hollarda  sifonli klizmalar  to’g’ri  ichak 

ampulasidagi axlatni barmoq bilan chiqarish bilan qo’shib olib boriladi. 

Konservativ  davolashning  ta’sirchanligiga  baho  berishga  bemorning 

umumiy  holati  (shikoyatlari,  gemodinamika  ko’rsatkichlari  va  b.)  va,  nihoyat, 

qorin  tomonidan  bo’lgan  o’zgarishlar  (o’lchami,  peristaltika  borligi,  qorin 

pardasining  ta’sirchanligi,  motorika  rag’batlantirilgandan  keyin  ich  kelishi  va 

boshqalar),  davolash  jarayonidagi  rentgenologik  manzara  dinamikasi,  mezon 

bo’lib  hisoblanadi.  O’tkazilayotgan  davolashning  naf  bermasligi,  ustiga-ustak 

bemor  umumiy  holatining  yomonlashuvi  (meteorizm  oshishi,  intoksikatsiya) 

operatsiya qilishga ko’rsatma bo’ladi. 

Ichakdagi  destruktsiya  simptomlarida  (keskin  lokal  og’riq  qorin  pardasi 

ta’sirlanishining  lokal  simptomlari,  defans,  meteorizm,  qusish,  peristaltika 

bo’lmasligi,  «chayqalish  shovqini»  va  b.)  asosiy  davolash  tadbiri  sifatidagi 

operatsiyaga  mutloq  ko’rsatmalar  vujudga  keladi.  Konservativ  davolash 

operatsiyadan oldingi jadal tayyorgarlik doirasida o’tkaziladi, xolos.  

Ichak  parezi  va  funktsional  tutilib  qolishini  (falajlik)  patogenetik 

davolash. Ichakning dinamik paralitik tutilib qolishi qorin bo’shlig’ining xar hil 

xirurgik  patologiyasida,  intoksikatsiyada,  operatsiyadan  keyin  va  shu  kabilarda 

uchraydi. 

2-3  kun  davom  qiladigan  ichak  parezi  laparotomiya  bilan  birga  o’tadi  va 

operatsiyadan  keyingi  davr  qulay  kechganda  o’zicha  barham  topadi.  Parez  va 

 

431 

ichak  funktsional  tutilishi  og’ir  formalari  metabolik  buzilishlar,  ayniqsa  kaliy 

ionlari tanqisligi, simpatikotoniya sababli; buyrak usti bezlari po’stlok moddasi 

gormonlari etishmasligi, ichak tutqich qon aylanishi buzilishi, organlar ichidagi 

tomirlar  va  ichak  tutqich  terminal  venalari  trombozi,  peritonit  va  boshqalar 

sababli kelib chiqqan. 

Ichak  mexanik  tutilishini  xatto  ilk  davrda  operatsiya  qilish  ichak  xarakat 

aktivligi  buzilishlarini  darhol  bartaraf  etmay,  balki  avvaliga  parez  manzarasini 

kuchaytiradi. 

Operatsiyadan  keyin  ichak  choki  germetikligi  ko’p  jixatdan  operatsiyadan 

keyin  parezning  kechishi  bilan  belgilanadi.  Ichakning  operatsiyadan  keyingi 

funktsional  tutilib  qolishi  ichak  ichidagi  bosimning  oshishi  bilan  o’tib, 

choklarning etarlicha solinmaganidan darak beradi. 

Konservativ  davolash  usullari  orasida  ichak  motorikasini  bevosita 

rag’batlantirish usullari, elektrstimulyatsiya, ichak motorikasini tormozlaydigan 

reflekslarni  blokada  qilish  usullari  farq  qilinadi.  Hazm  traktini  dekompressiya 

qilish  usullari  xirurgik  usullarga  kiradi.  Motorikani  yaxshilashning  klizma, 

venaga  natriy  xlorid,  kaliy  xlorid  eritmalari  yuborish,  pituitrin,  prozerin 

qo’llanish kabi usullari eng ko’p tarqalgan. 

Ichak  funktsional  tutilishini  davolashning  patogenetik  vositasi  ichakka 

simpatik  innervatsiya  tormoz  ta’sirining  blokadasi,  simpatikotoniyani  bartaraf 

qilish  xisoblanadi.  Bunga  ganglioblokatorlar,  anesteziya  qiladigan  vositalar 

bilan  gangliar  blokada  usullarini  qo’llash,  simpatolitik  vositalar  yuborish  bilan 

erishiladi. 

Peridural  anesteziya  ichak  parezida  uning  motorikasiga  rag’batlantiruvchi 

ta’sir  ko’rsatadi.  Peridural  bo’shliqqa  har  4  soatda  10  ml  2,5%  li  trimekain 

eritmasi  yuborish  ichak  harakat  funktsiyasini  faollashtiradi.  Peridural 

anesteziyani  ichakning  funktsional  tutilib  qolishi  barham  topguncha,  ya’ni  3-5 

sutkagacha qo’llash yaxshi natija beradi. 

 

432 

Peridural  anesteziya  bilan  elektr  stimulyatsiyani  birga  olib  borish, 

shuningdek  simpatolitik  vositalar  qo’llash  (zobarin,  guanidin,  ornil)  ichak 

peristaltikasini rag’batlantirishning ta’sirchan usullari hisoblanadi. 

Davom  ettirilgan  peridural  anesteziya  xizmati  yaxshi  yo’lga  qo’yilgan 

bo’limlarda elektr stimulyatsiya bilan birga ichakning, uni funktsional tutilishini 

profilaktika  qilish  va  davolash  uchun  qo’llash  tavsiya  qilinadi.  Simpatolitik 

vositalarni  esa  oddiy  va  hammaga  ma’lum  bo’lganidan  funktsional  ichak 

tutilishida hamma joyda qo’llanishi mumkin. 

O’tkir ichak tutilishini xirurgik davolash. 

Ichak  tutilganda  yoki  unga shubxa  qilinganda  zarur  tadbirlardan  biri  qorin 

bo’shlig’ining  hamma  organlariga  kiriladigan  yo’lni  vujudga  keltirish 

hisoblanadi.  Buni  avvalo  miorelaksantlardan  foydalanib  o’tkaziladigan 

endotraxeal narkoz bilan ta’minlanadi.  

Bemorning  ichagi  bitishmadan  tutilib  qolganda  xirurg  navbatdagi 

operatsiya  qilinishida  qiyin  ahvolda  qoladi.  Shunga  o’xshash  har  bir  holda 

masala  individual  xal  qilinadi,  biroq  har  qanday  yo’l  orqali  kirishda  odatda 

o’zaro  va  parietal  qorin  pardasi  bilan  yopishgan  ichak  qovuzlogini  katta 

masofada  ozod  qilishga  to’g’ri  kelishini  unutmaslik  kerak.  Shuning  uchun  eski 

chandik  bo’yicha  uni  kesib  o’rta  yo’l  bo’ylab  kirishdan  foydalanish  kerak. 

Bunda  eng  muximi  qorin  bo’shlig’iga  kirish  vaqtida  ichak  qovuzlog’ini 

jaroxatlab qo’ymaslik hisoblanadi. 

Laparotomiya  bajarilgandan  keyin  qorin  bo’shlig’i  taftish  kilinadi. 

Strangulyatsion  tutilishda  xazm  trakti  birin-ketin  taftish  qilishning  hojati  yo’q. 

To’siqdan pastda ichak puchaygan holatda bo’ladi. 

Kasallik  manzarasi  tutilib  qolishning  turi,  paydo  bo’lgan  vaqti,  ilgari 

boshdan kechirilgan operatsiyalar yoki peritonitdan keyin bitishma jarayonining 

yuzaga chiqqanligi darajasiga bog’liq holda birmuncha farq qiladi. 

Agar  diagnostik  hato  tufayli  laparotomiya  ichak  funktsional  tutilishining 

boshlang’ich  bosqichida  o’tkazilgan  bo’lsa,  operatsiyaning  faqat  diagnostik 

qismi  bilan  chegaralanib  qolish  mumkin  emas.  Bunday  operatsiyadan  keyin 

 

433 

bemorlarning 

ahvoli 

operatsiyadan 

keyingi 

parez 

xisobiga 

hamisha 

yomonlashadi.  Parezga  qarshi  kurashish  va  funktsional  tutilib  qolishni 

profilaktika qilish maksadida shu sharoitda nazariy asoslangan muolaja – ichak 

dekompressiyasi  qilinadi.  Ichak  tutqichiga  100  ml  gacha  0,25%  li  novokain 

eritmasini yuborish peristaltikaning tiklanishiga yordam beradi. 

Ichakning o’tkir tutilishida operatsiya xajmi quyidagicha bo’ladi: 

1)  ichak  tutilishini  bartaraf  etish  va  tutilib  qolishga  bevosita  olib  kelgan 

sababni imkon boricha bartaraf etish; 

2)  ichakni  dimlangan  suyuqlikdan  xoli  qilish  va  operatsiyadan  keyingi 

davrda uning bemalol okib ketishini ta’minlash – nazoenteral dekompressiiya; 

3) qorin bushlig’ini sanatsiya va drenaj qilish. 

Shunday  qilib,  eng muximi  ichak  bo’ylab  passajni tiklash lozim.  Biroq bu 

tutilib  qolishni  keltirib  chiqargan  sababni  tugatish  degan  ma’noni  bildirmaydi. 

Tabiiyki,  tutilib  qolishni  tiklash  uchun  to’siqni  bartaraf  etish  eng  ma’kul 

variantdir.  Biroq  bu  shartni  bajarish  bemor  ahvolining  og’ir-engilligiga  to’liq 

bog’liq.  Xar  qanday  operatsiyaning  asosida  radikallik  yo’lida  bemorga  ziyon 

etkazmaslik  yotishi  kerak.  Shuning  uchun  tegishli  operatsiya  xajmini  tanlash 

uchun xirurg bemor  ahvoliga ob’ektiv  baho  berishi lozim.  Shubxasiz,  ko’pgina 

sharoitlarda  xirurg,  odatda,  ichak  rezektsiyasini  qilib  tutilib  qolish  sababini 

bartaraf  etishga  majbur.  Biroq  operatsiyaning  keyingi  –  tiklanish  bosqichini 

bemor  ahvolining  og’ir-engilligi  bilan  taqqoslashi  va  birlamchi  anastomoz 

qo’yishi  yoki  ileostomani  bajarishi  kerak  xolos.  Bemorning  ahvoli  nechog’lik 

og’ir bo’lsa, operatsiya radikalligi shunchalik kamroq bo’lishi kerak. 

Ichakning  buralib,  tugun  hosil  qilib,  qisilib  yashab  ketishga  layoqatsiz 

qovuzloqlari  odatda  birlamchi  rezektsiya  qilinishi  kerak.  Ichakning  yashashga 

layoqatsizligiga shubha bo’lganda, ayniqsa strangulyatsion egatlar, qon quyilgan 

qismlari bo’lganda shubhali qismlarini ham rezektsiya qilish kerak bo’ladi. 

 

 

 

 

434 

 

 

 

 

93-rasm. Nazoenteral zond 

 

Ichakning  yashashga  layoqatliligini  aniqlashning  ko’pgina  usullari  taklif 

qilingan.  Klinik  amaliyotda  ichakni  issik  izotonik  natriy  xlorid  eritmasiga 

xullangan salfetka bilan 10-15  minutgacha  isitishdan  foydalaniladi, shuningdek 

ichak  tutqichga  20-40  ml  iliq  novokain  eritmasi  yuboriladi.  Agar  ichakning 

yashashga layoqati saqlanib  qolgan  bo’lsa,  hozirgina  aytib o’tilgan  muolajadan 

keyin  ichakning  seroz  qoplami  pushti  rangga  kiradi,  turgor  va  aniq  peristaltika 

paydo bo’ladi, ichak tutqich tomirlarining urib turishi aniqlanadi. 

Ichakning  o’tkir  tutilib  qolishida  ichak  devoridagi,  ayniqsa  ko’zdan 

kechirib  bo’lmaydigan  shilliq  pardasidagi  degenerativ  o’zgarishlar  darajasi  bir 

hil emas: to’siqdan yuqori joydagi qovuzloqlarda o’zgarishlar hamisha ko’prok. 

Shuning uchun ichak obstruktsiya joyidan 40-50 sm yuqorida va uning pastidan 

10-15  sm  olib  tashlanganda  rezektsiya  texnik  jixatdan  to’g’ri  bajarilgan 

hisoblanadi.  Ko’rsatib  o’tilgan  masofalarni  ichakning  yashashga  layoqatli  va 

layoqatsiz qismlari orasidagi chegaradan o’lchash kerak. 

Ichakni  sog’lom  to’qimalar  chegarasida  rezektsiya  qilish  anastomozning 

bitib ketishiga kafil bo’ladi. 

Tutilib  qolishning  strangulyatsion  formalari  orasida  sigmasimon  chambar 

ichakning  buralishi  eng  ko’p  –  deyarli  50%  bemorlarda  uchraydi.  Kasallikning 

eskiligi  va  morfologik  o’zgarishlar,  bemorlarning  yoshi  va  ahvolining  og’ir-

Dekompressiya uchun teshiklar 

Havoni so’rish uchun 

Aspiratsiya 

uchun 

Havoni tashqarilan kirituvchi teshik 

 

435 

engilligi hisobga olinganda ba’zan optimal taktik echimni tanlash qiyin bo’ladi. 

Xirurg ko’p uchratib turadigan ayrim hollarni ko’rib chiqamiz. 

Sigmasimon  chambar  ichak  nekrozi  yoki  qora  sigma.  Taktika  masalasi 

sog’lom  to’qimalar  doirasida  rezektsiya  qilish  foydasiga  hal  qilinadi. 

Nekrozlangan qovuzloqni qorin bo’shlig’idan qorin pardasiga olib chiqib, bemor 

ahvoli  imkon  berishi  bilan  rezektsiya  qilish  yuqori  letallikka  sabab  bo’lganligi 

sababli o’zini oqlamadi va hozir qo’llanilmaydi. 

Nekrozlangan  ichak  rezektsiyasidan  keyingi  tiklanish  bosqichi. 

Ichakning  ikkala  uchini  oqmalar  ko’rinishida  qorin  devoriga  chiqarilgandan 

keyin eng yaxshi natijalar kuzatiladi. Ichakning distal uchini tikib qo’yishdan va 

uning proksimal uchini anus ko’rinishida chiqarishdan iborat bo’lgan Gartmann 

operatsiyasi o’zini yaxshi oqlada. Ayrim klinikalardagi ijobiy tajribaga qaramay, 

sigmasimon chambar ichak nekrozida birlamchi anastomoz qo’yish yaxshi natija 

bermadi. 

Sigmasimon  chambar  ichakning  nekrozsiz  buralishida,  yuqorida  ko’rsatib 

o’tilganidek  rezektsiya  va  birlamchi  anastomoz  ahvoli  og’ir  bo’lmagan, 

intoksikatsiya  belgilari  yo’q  yoki  juda  kam  yosh  bemorlarda  qilinishi  mumkin. 

Bu 

operatsiyaga 

engillashtiruvchi 

tsekostomiya 

majburiy 

qo’shimcha 

hisoblanadi. 

Ichak buralishiga ko’p vaqt bo’lganligi, intoksikatsiya, boshqa organlarning 

birga  keladigan  patologiyasi,  ko’ndalang  va  pastga  tushadigan  chambar 

ichaklarda  ichak  suyuqligining  talaygina  yig’ilib  qolishi  sigmasimon  ichakni 

rezektsiya  qilmasdan  buralishi  shunchaki  to’g’rilab  qo’ya  qolish  uchun  asos 

bo’ladi. 

Ichakning  obturatsion  tutilib  qolishidagi  taktika.  Ichak  obturatsiyasi 

turli-tuman  sabablardan  kelib  chiqishi  mumkin.  Ulardan  asosiylari:  ichak 

buralishi  yoki  bitishmalar  va  chandiqli  tortmalardan  bosilishi,  yo’g’on  va 

ingichka  ichakning  xavfli  va  (kamroq)  xavfsiz  o’smalari,  bo’shlig’ini  axlat  va 

o’t  toshlaridan  obturatsiyasi,  ichakning  gijjalardan  bekilib  tutilib  qolishi, 

ichakning chandiqli strikturasi hisoblanadi. 

 

436 

Gijja  invaziyasidan  tutilib  qolish  ko’pincha  askaridalardan  bo’ladi,  bunda 

to’siq  bo’lgan  joy  odatda  yonbosh  ichakda  joylashadi.  Laparotomiya  vaqtida 

xirurg  gijjalar  to’plamini  tugatishi  va  ularni  qism  va  qism  ichakning  quyi 

kesigiga  va  ko’richakka  surib  qo’yishi  kerak.  Askaridalar  eng  ko’p  to’plangan 

joyda  ichak  devorining  yupkalashib  qolganligi  yoki  unda  organik  o’zgarishlar 

bo’lishi  ichakni  qisman  rezektsiya  qilib,  anastomoz  qo’yishga  ko’rsatma 

hisoblanadi.  Odatdagi  enterotomiya  qilish  va  teshik  orqali  askaridalarning 

minimal miqdorini chiqarish ham mumkin. 

Tutilib  qolish  ingichka  ichakning  terminal  bo’limida  joylashgan  gijja 

invaziyasidan farqli ravishda o’t toshi tiqilib qolishi och ichakda va hatto uning 

boshlang’ich  bo’limida  eng  ko’p  uchraydi.  To’siq  yuqorida  joylashganda 

kasallik tez va og’ir kechadi. Tutilib qolishning bu turida enterotomiya qilinadi 

va  o’t  toshi  olib  tashlanadi,  bunda  tikishni  osonlashtirish  va  shaklini  kamroq 

buzish uchun ichakni ko’ndalangiga kesgan ma’qulroq. 

O’sma yo’g’on ichak obturatsiyasiga eng ko’p sabab bo’ladi. 75% hollarda 

tutilib qolish o’sma chambar ichakning chap yarmida joylashganda va ularning 

50%  rektosigmoid  burchakda  rivojlanadi.  Bu  pastga  tushadigan  chambar  ichak 

diametrining  birmuncha  kichikligi  va  unda  shakllanib  bo’lgan,  zich  axlat 

massalari  borligi  bilan  izoxlanib,  bu  tutilib  qolish  vujudga  kelishiga  yordam 

beradi.  Operatsiya  xarakteri  to’g’risidagi  masalani  echishga  bemor  ahvoliga 

kompleks baho berish, o’sma bor joydagi va ichakning olib keladigan kesigidagi 

lokal o’zgarishlar yordam beradi. Xirurg malakasini, anesteziologik ta’minot va 

shunga o’xshashlarni ham e’tibordan chiqazib bo’lmaydi. 

Radikal operatsiyani ko’tara olmaydagan og’ir bemorlarda ichaklarda turib 

qolgan  suyuqlikni  chiqarish  va  intoksikatsiyani  yo’qotish  uchun  avvalgi 

o’smadan  yuqorida  axlat  oqmasi  (axlat  yo’li)  qo’yish  kerak.  Metastazlar 

bo’lganda  yoki  o’sma  qo’shni  organlarga  o’sib  kirganda  operatsiyaning  bu 

bosqichi yagona hisoblanadi. 

Bemorning  ahvoli  engilroq  bo’lganda  o’smasi  bo’lgan  ichak  birlamchi 

rezektsiya qilinishi, keyin axlat oqmasi chiqarilishi mumkin. 

 

437 

Operatsiyadan  keyingi  davrda  intensiv  davolashning  tobora  ortib 

borayotgan  imkoniyatlari  obturatsion  tutilib  qolishda  birlamchi  rezektsiyani 

bajarishga  ko’rsatmalarni  birmuncha  kengaytirishga  imkon  berdi.  Biroq 

yuqorida  aytib  o’tilganidek  asosiy  operatsiyani  ko’richakka  engillashtiruvchi 

oqma  qo’yish  bilan  to’ldirish,  shuningdek  qo’yilgan.  anastomozdan  yuqorida 

orqa  chiqaruv  yo’li  orqali  ichak  zondi  kiritish  yo’li  bilan  olib  keladigan 

bo’limning  to’liq  dekompressiyasini  ta’minlash  zarur.  Ko’pgina  mualliflar 

anastomoz  parietal  qorin pardasi  bilan bekitilganda  uning  yaxshi bitishini  qayd 

qiladilar. 

Stenozga  olib  keladian  o’sma  ko’richak  yoki  yuqoriga  ko’tariladigan 

chambar  ichakda  joylashgan  bo’lsa,  aksariyat  birlamchi  rezektsiyadan 

foydalanishga  to’g’ri  keladi.  Biroq  chambar  ichak  o’ng  yarmi  o’smalari  uchun 

xarakterli  metastazlanish  munosabati  bilan  ko’pincha  yonbosh  va  yuqoriga 

ko’tariladigan yoki ko’ndalang chambar ichaklar orasiga aylanma anastomozlar 

qo’yiladi. 

Invaginatsiya  –  obturatsiya  bilan  strangulyatsiya  orasida  oraliq  holatini 

egallaydigan ichak tutilishining turidir. Katta yoshdagi odamlarda invaginatsiya 

kam  uchraydi.  Odatda,  yonbosh  ichak  ko’richak  ichiga  kiradi.  Operatsiya 

xarakteri invaginatda operatsiya vaqtigacha ro’y bergan mahalliy o’zgarishlarga 

bog’liq.  Invaginatsiyani  ko’pincha  yuqoriga  ko’tariladigan  ichak  tomonidan 

invaginat boshchasini asta-sekinlik bilan bosib, shunchaki to’g’rilash bilan yo’q 

qilishga  muvaffak  bo’linadi.  Destruktiv  o’zgarishlar  bo’lganda  ichakni 

rezektsiya  qilish  (qon  oqimi  bo’zilishi  sababli  ro’y  bergan  nekroz)  odatda 

ileotranverzoanastomoz qo’yish bilan tugallanadi. 

Ichak  buklanishi  yoki  uning  boshqa  deformatsiyasi  natijasida  paydo 

bo’lgan  bitishmadan  tutilib  qolishda  ichak  o’tkazuvchanligini  tiklash  uchun 

ko’pincha  bitishma  yoki  tortmani  kesishning  o’zi  kifoya  qiladi.  Katta 

ko’lamdagi  bitishma  jarayoni  tutilib  qolgan  joyni  hamavaqt  to’g’ri  aniqlashga 

imkon  beravermaydi,  shuning  uchun  bunday  sharoitda  passajdan  ichak 

 

438 

qovuzloqlari  yig’indisini  uzib  qo’yadigan  aylanma  anastomoz  qo’yish  juda 

maqsadga muvofiq. 

Adabiyotda  ichakning  o’tkir  tutilib  qolishini  bartaraf  qilish  va  Nobl 

operatsiyasini  bir  vaqtda  bajarish  to’g’risida  axborotlar  bor.  Bunday  taktikani, 

aftidan,  bemorlarning  bir  qismi  uchun  to’g’riligini  tan  olish  va  bu  operatsiyani 

katta tajribaga ega xirurglar bajarishi lozimligini ta’kidlab o’tish zarur. 

Ichakni  turib  qolgan  suyuqlikdan  xoli  qilish  va  operatsiyadan  keyingi 

davrda  uning  bemalol  oqib  ketishiga  sharoit  yaratishga  ingichka  ichakning 

hammasini,  zarur  bo’lganda  yo’g’on  ichakni  ham  intubatsiya  qilish  yo’li  bilan 

erishiladi.  Ichakni  dekompressiya  qilish  va  uning parezini dori-darmonlar bilan 

davolash  bilan  birga  ichak  tutqichni  0,25%  li  novokain  eritmasi  bilan  blokada 

qilish  tavsiya  etiladi,  bu  ham  peristaltika  tiklanishiga  imkon  beradi.  Ichakda 

morfologik  o’zgarishlar  bo’lmaganda  yoki  kam  yuzaga  chiqqanda  erta 

bajariladigan  operatsiyalar  hajmi  (bitishmani  qirqish,  ichak  bo’shlig’ini 

ochmasdan  stomani  chiqarish),  qorin  bo’shlig’ini  drenaj  qilishga  ehtiyoj 

qolmaydi.