I(q-q). indd

Proton-neytron modeline ko’re, atom yadrosi’ proton ha’m 
neytronlardan du’zilgen.
Ha’r bir element yadrosi’ndag’i protonlar sani’ sol elementtin’ ximiyali’q 
elementlerdin’ da’wirlik sistemasi’ndag’i’ atomni’n’ sani’ Z g’a ten’. Atom 
yadrosi’ndag’i neytronlar sani’ N menen belgilenedi.
Yadrodag’i Z protonlar ha’m N neytronlar sani’ni’n’ ji’yi’ndi’si’ 
massa sani’ dep ataladi’ ha’m A ha’ribi menen belgilenedi.
Yag’ni’y:
A = Z+ N.
Yadrodag’i’ protonlar ha’m neytronlar ulu’wma halda nuklonlar dep, 
massa sani’ A nuklonlar sani’ dep te ataladi’.
Atom yadrosi’, woni’ du’zgen proton ha’m neytron haqqi’nda toli’g’i’raq 
ko’zqarasqa iye boli’w ushi’n wolardi’n’ elektrong’a sali’sti’rg’anda 
sali’sti’rmali’ analizin keste ko’rinisinde keltireyik (14-keste).
14-keste
Bo’lekshe 
 Belgisi 
Zaryadi’ 
Massasi’
Elektron 
e q
e
= –1,6·10
-19
C m
e
= 9,1·10
-31
kg
Proton 
p
q
p
= +1,6·10
-19
C m
p
= 1836,3m
e
= 1,671·10
-27
kg
Neytron 
n q
n
= 0 
m
n
= 1838,6m
e
= 1,673·10
-27
kg
Atom fi zikasi’ tiykarlari’

---

117
Kestede ko’rip turg’ani’mi’zday protonni’n’ massasi’ ha’m neytronni’n’ 
massasi’ bir-birine jaqi’n boli’p, sha’ma menen 1 m.a.b. ne ten’ dep ali’w 
mu’mkin (1 m.a.b. = 1,6605·10
-27
kg). Atomdag’i’ elektronlar massasi’ yadro 
massasi’nan ju’da’ kishi. Soni’n’ ushi’n yadroni’n’ massa sani’ elementtin’ 
pu’tin sang’a shekem pu’tinlengen sali’sti’rmali’ atom massasi’na ten’ dep 
ali’w mu’mkin.
Vodorod yadrosi tek bir protonnan ibarat (Z = 1), wonda neytron 
joq (N = 0), massa sani’ A = 1. Geliy yadrosi’ 2 proton (Z = 2) ha’m 2 
neytronnan (N = 2) nan ibarat bolg’ani’ ushi’n massa sani’ A = 4. Basqa 
ximiyali’q elementlerdin yadrolari’n da sonday analiz yetip shi’g’i’w 
mu’mkin (15-keste). 
15-keste