Iqtisodiy bilim asoslari

O‘rtacha xarajat: AC = TC : q AC — o‘rtacha xarajat; q — 
mahsulot miqdori.
Ko‘pchilik hollarda, ishlab chiqaruvchini, tadbirkorni ma’lum vaqt 
davomida ishlab chiqarish xarajatlarining umumiy miqdori emas, balki 
bir birlik mahsulotni ishlab chiqarish uchun sarflangan o‘rtacha xarajat 
(inglizcha — average cost) qiziqtiradi va u AC harflari bilan belgilanadi. 
Bu miqdorni ba’zida mahsulotning tannarxi deb ham atashadi.
O‘rtacha xarajat miqdori umumiy xarajat miqdorini jami ishlab 
chiqarilgan mahsulot miqdoriga bo‘lib topiladi:
Masalan, firma bir oy davomida 5000 dona mahsulot ishlab chiqarish 
uchun 350 000 000 so‘m miqdorida umumiy xarajat qilishni rejalashtirgan 
bo‘lsin. Unda bir dona mahsulotni ishlab chiqarish uchun sarflanadigan 
o‘rtacha umumiy xarajat 70 000 so‘mni tashkil qiladi.(AC = TC : q = 
350 000 000 so‘m : 5000 dona = 70 000 so‘m) Bu ko‘rsatkich tadbirkorga, 
mazkur holatda mahsulotini 70 000 so‘mdan kam bo‘lmagan narxda 
sotgan taqdirdagina foyda olib kelishi mumkinligini ko‘rsatib turadi. 
Ya’ni mahsulotning shartli, ishlab chiqarish narxi 70 000 so‘mga muayyan 
foyda qo‘shilgandan hosil bo‘lgan miqdorga teng bo‘ladi.
Ba’zi hollarda birlik mahsulotga sarflangan o‘rtacha xarajatni, ko‘proq 
miqdorda mahsulot ishlab chiqarish hisobiga kamaytirishning imkoni 
topiladi. Lekin mahsulot ishlab chiqarish hajmi ma’lum miqdordan 
oshgandan so‘ng, har qancha ko‘p ishlab chiqarilmasin, o‘rtacha xarajat 
pasayish o‘rniga yana orta boradi. Mahsulot ishlab chiqarish hajmining 
xuddi shu miqdori firma uchun eng ma’qul ko‘rsatkich hisoblanadi.
1. Firmaning asosiy va aylanma mablag‘larini ta’riflang.
2. Firmaning ichki va tashqi moliyalashtirish manbalarini sanang.
3. Amortizatsiya ajratmasi nima?
4. Xarajat qanday xususiyatiga ko‘ra doimiy yoki o‘zgaruvchan deb ataladi?
5. Novvoyxonaning qanday o‘zgaruvchan va doimiy xarajatlari bor?
6. O‘rtacha xarajat qanday hisoblanadi?
7. Masala: Korxona 400 000 000 so‘m umumiy xarajat qilgan. Uning 38%i 
o‘zgaruvchan xarajatlardir. Doimiy va o‘zgaruvchan xarajatlarini toping.