Iqtisodiy bilim asoslari

ajratgan qo‘shimcha mablag‘lari.
2. Bankdan yoki boshqa firmalardan olingan qarz mablag‘lari.
3. Firmaning qimmatli qog‘ozlar chiqarib sotishdan tushgan pul 
tushumlari.
Tashqi moliyaviy manbalar ichki manbalardan shunisi bilan farqlana-
diki, ularni, albatta, qaytarish kerak bo‘ladi.
Firmaning ma’lum davr ichida mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflagan 
xarajatlari umumiy xarajatlar deb yuritiladi va TC — inglizcha “total costs” 
(umumiy xarajat) so‘zlarining bosh harflari bilan belgilanadi. O‘z navbatida, 
umumiy xarajatlar doimiy va o‘zgaruvchan xarajatlardan tashkil topadi.
Ishlab chiqarish hajmiga bog‘liq bo‘lmagan xarajatlarga doimiy 
xarajatlar (inglizcha — fixed costs) deyiladi va FC harflari bilan 
belgilanadi. Doimiy xarajatlarga ijara haqi, qarz foizi, sug‘urta haqi, 
amortizatsiya ajratmasi, ma’muriy xarajatlar kabi xarajatlar kiradi. 
Bu turdagi xarajatlarni, mahsulot ko‘p yoki kam miqdorda ishlab 
chiqarilishidan qat’i nazar, hatto mahsulot ishlab chiqarilmagan taqdirda 
ham firma qoplashi zarur bo‘ladi.
O‘zgaruvchan xarajatlarga (inglizcha — variable costs) mahsulot ishlab 
chiqarish hajmiga bog‘liq bo‘lgan xarajatlar kiritiladi va VC harflari 
bilan belgilanadi. Bu turdagi xarajatlarga xom ashyo, ish haqi, yoqilg‘i, 
energiya manbalari, turli xil materiallarni sotib olish xarajatlari kiradi. 
Qancha ko‘p mahsulot ishlab chiqarilsa, bu xarajatlar miqdori ham 
shuncha ko‘p bo‘ladi. 
Yuqorida ta’kidlaganimizdek, doimiy va o‘zgaruvchan xarajatlar 
yig‘indisi umumiy xarajatlardan iborat bo‘ladi.
Umumiy xarajat: TC = FC + VC TC — umumiy xarajat; FC — 
doimiy xarajat; VC — o‘zgaruvchan xarajat.
http:eduportal.uz

---

28