Iqtisodiy bilim asoslari

10- MAVZU
ISHLAB CHIQARISH VA EKOLOGIYA
1. Rasmda tasvirlangan ishlab chiqarish korxonasi faoliyatining jamiyat 
va iqtisodiyotga ta’sirining ijobiy va salbiy tomonlarini yozing.
2. Shuncha salbiy oqibatlari bo‘lsa-da, korxonaning faoliyat ko‘rsatayot-
ganini qanday izohlaysiz?
3. Bunday oqibatlarning qay tarzda oldi olinishi mumkin?
FAOLLASHTIRUVCHI SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
http:eduportal.uz

---

46
ko‘payishi natijasida odamlar tabiat in’omlarini sof holda iste’mol qilish 
bilan kifoyalanmasdan, tabiiy resurslardan turli xil mahsulotlarni o‘zlari 
ishlab chiqarishga o‘tdilar. Bu bilan tabiatdagi muvozanatga sezilarli 
ta’sir ko‘rsata boshladilar. Shu tariqa ekologik muammolar paydo bo‘la 
boshladi.
Iqtisodiyotning, eng avvalo, ishlab chiqarishning rivojlanishi oqibatida 
odamzod atrof-muhitning ifloslanishi bilan bog‘liq quyidagi ekologik 
muammolarga duch kelib qoldi:
— havoning zaharlanishi;
— daryo va suv havzalarining ifloslanishi;
— tuproq tarkibining o‘zgarishi va yerlarning sho‘rlanib borishi;
— ekologik toza oziq-ovqat mahsulotlari miqdorining kamayib 
borishi;
— atmosferadagi ozon qatlamining yemirilishi;
— inson salomatligiga zarar yetkazadigan shovqinli texnika moslama-
larining ko‘plab ishlatilishi. 
Olimlarning fikricha, sanoatda, sovutish qurilmalarida ishlatiladi-
gan freon gazi bizni quyosh nuri radiatsiyasidan himoya qiluvchi 
atmosferaning ozon qatlamini yemirib bormoqda. Agar ahvol shu tariqa 
davom etaversa, yaqin kelajakda Yer atmosferasi harorati ko‘tarilib, 
tabiatdagi muvozanat buzilishi, quruqlikning ko‘p qismi suv ostida 
qolishi taxmin qilinmoqda.
Bilasizmi?
Tabiatni muhofaza qilish ishlari bilan, asosan, davlat nazorat organlari 
shug‘ullanadi. Har bir davlatda atrof-muhitni muhofaza qilish yuzasidan 
turli xil chora-tadbirlar ko‘riladi, qonunlar qabul qilinadi. Masalan, 
zavod va fabrika mo‘rilariga turli xil zaharli moddalarni ushlab qoladigan, 
havoni tozalaydigan moslamalar o‘rnatish, oqava suvlarni daryolarga 
oqizishni taqiqlash kabi chora-tadbirlar amalga oshiriladi. Davlat 
tashkilotlari bilan bir qatorda nodavlat, jamoat tashkilotlari ham borki, 
ular nafaqat bir mamlakat hududida, balki butun dunyoda atrof-muhit 
muhofazasi muammolari bilan shug‘ullanadi. Masalan, “Green peace” 
xalqaro jamiyati butun dunyoda ekologik muammolarni yechish, atrof-
muhitning ifloslanishini oldini olish uchun kurashadi.
O‘zbekistonda ham o‘tgan davrlarda katta ekologik muammolar 
to‘planib qolgan. Havoning ifloslanishi, tuproqning zaharlanishi va 
sho‘rlanishi, sanoat chiqindilari, oqava suvlar bilan bog‘liq muammolar 
shular jumlasidandir. O‘zbekistonda eng katta ekologik muammolar, 
albatta, suv bilan bog‘liqdir. Haydarko‘l atrofidagi ekotizimni 
http:eduportal.uz

---

47
1980
1995
2009
1960
Orol dengiziga quyiladigan suv miqdori kamayib, 
dengiz hozirgi kunda kichkina ko‘lga aylanib qolgan. 
Qurigan dengiz o‘rnidagi tuzlar shamol bilan havoga 
ko‘tarilib, atrofdagi hududlarni qoplay boshladi. 
To‘qayzor va chakalakzorlar o‘rnida cho‘l paydo 
bo‘lib, bu yerlarda yashaydigan hayvonlar soni keskin 
kamaydi. Havo va ichimlik suvining ifloslanishi 
natijasida aholining yashash sharoitlari og‘irlashdi. 
Orol dengizi suvining keskin kamayishi Orolbo‘yi 
hududining iqtisodiyotiga ham salbiy ta’sir ko‘rsatdi. 
Orol muammosini yechishning muhimligi va 
global ahamiyatga ega ekanligi Prezidentimiz 
Shavkat Mirziyoyev tomonidan Birlashgan Millatlar 
Tashkilotining 72- Bosh Assambleyasidagi nutqida 
ham ta’kidlandi.
Mamlakatimizda ekologik muammolarni hal 
qilish bo‘yicha tizimli ishlar amalga oshirilmoqda. Xususan, O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidentining 2017- yil 21- apreldagi farmoni bilan O‘zbekis-
ton Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi Ekologiya va 
atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi etib qayta tashkil etildi. 
Qo‘mitaga ekologiya, atrof-muhit muhofazasi, tabiiy resurslardan oqilona 
foydalanish va ularni qayta tiklash sohasida davlat boshqaruvini amalga 
oshirish bilan bog‘liq vazifalar yuklandi. O‘zbekiston ekologik partiyasi 
tuzildi va 2019- yil 8- yanvarda uning ta’sis s’yezdi bo‘lib o‘tdi. 
So‘nggi yillarda mamlakatimizdagi ekologik vaziyatni yaxshilash 
borasidagi ishlarga misol qilib chiqindilarni qayta ishlash, quyosh, 
shamol va biologik energiyalardan foydalanishni kengaytirish, cho‘llarni 
o‘rmonlashtirish, ko‘llar bo‘ylarini to‘qayzorlarga aylantirish kabi ishlarni 
keltirish mumkin.
Davlatimiz tomonidan Orol muammosini hal qilishga, ayniqsa, 
katta ahamiyat berilmoqda. 2019- yilning o‘zida “Orolqum” cho‘lida 
500 000 gektar maydonda himoya o‘rmonlarini barpo qilish, ko‘plab 
artezian quduqlarini kovlab, chuchuk suv chiqarish, shu tariqa Orol 
hududini qayta tiklash ishlari amalga oshirilmoqda.
Yana bir ekologik ahamiyatga ega bo‘lgan ulkan loyiha bu – 
O‘zbekistonda Rossiya bilan hamkorlikda amalga oshirilishi boshlangan 
muvozanatlashtirish, janubiy viloyatlarda suv tanqisligi muammolari 
bunga misol bo‘la oladi. Lekin mamlakatimizning 
global ahamiyatga ega bo‘lgan ekologik muammosi 
bu – Orol muammosidir.
http:eduportal.uz

---

48
Atom elektr stansiyasining barpo qilinishidir. Chunki atom energiyasi 
- eng ekologik toza energiya turlaridan bo‘lib, havoga katta miqdordagi 
zararli gazlar chiqarilishining oldini oladi. Atom elektrostansiyasining 
ishga tushirilishi bilan yiliga 3,7 mlrd kub metr gaz tejab qolinadi.
Atrof-muhit muhofazasi har bir fuqaroning burchi hisoblanadi. 
Buning uchun har birimiz kundalik turmushimizda orasta yurish, o‘zimiz 
yashayotgan joyni ozoda tutish kabi oddiy qoidalarga rioya qilishimiz zarur.