Iqtisodiy bilim asoslari

Kiyim-kechak
 
— 950 000 so‘m
Madaniy mollar va xizmatlar — 100 000 so‘m
Maishiy va boshqa xarajatlar — 350 000 so‘m
Jami oylik chiqim 
 
 
— ... so‘m
1. Sa’dullayevlar oilasining bir oylik xarajatlari jadvali asosida oylik jami 
chiqim miqdorini hisoblang.
2. Agar oziq-ovqatlar narxi 20% ga oshsa, Sa’dullayevlar oilasining oylik 
xarajatlari miqdori necha so‘mga va necha foizga ko‘payadi? 
3. Agar oilaning daromadlari miqdori o‘zgarmagan bo‘lsa, sizning 
fikringizcha, keyingi oydan bu oilaning qaysi xarajatlari ko‘payadi, 
qaysilari esa kamayadi?
4. Bu holda, sizning fikringizcha, xarajatlar tarkibi qanday o‘zgarishi 
mumkin?
FAOLLASHTIRUVCHI SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
http:eduportal.uz

---

115
asosan, M ⋅V=P ⋅Q ko‘rinishdagi Fisher tenglamasi deb nomlangan 
tenglamani hosil qilamiz. Bu yerda, M — muomaladagi pul massasi,
V — pulning aylanish tezligi, P — birlik tovarning o‘rtacha narxi, 
Q — tovar va xizmatlar miqdori. Fisher tenglamasi har qanday davlat 
iqtisodiyoti uchun o‘rinli bo‘lib, pul muomalasi qonuni deb ham ataladi.
Agar mamlakat iqtisodiyotida muomaladagi pul miqdori ko‘payib 
ketsa, pul muomalasi qonuniga ko‘ra, Fisher tenglamasidagi muvozanatni 
tiklash uchun yoki tovar va xizmatlar hajmini ko‘paytirish yoki tovar 
va xizmatlarning o‘rtacha narxini oshirish kerak bo‘ladi. Lekin tovar va 
xizmatlar hajmini bir zumda oshirishning imkoni yo‘q. Shuning uchun, 
muomaladagi pul miqdorining o‘sishi, odatda, narxlarning oshishiga 
olib keladi. 
Iqtisodiyotda o‘rtacha narx-navoning muttasil oshib borish jarayoniga 
inflatsiya deb ataladi. Inflatsiya, o‘z navbatida, davlat pul birligining 
qadrsizlanishiga olib keladi. Pulning qadrsizlanishi deb, unga sotib olish 
mumkin bo‘lgan tovarlar miqdorining kamayishiga aytiladi. Pulning 
qadri tovarlar narxining arzon yoki qimmatlashishiga qarab o‘zgarib 
turadi. Agar narxlar qimmatlashsa, ma’lum miqdordagi pulga sotib 
olish mumkin bo‘lgan tovarlar miqdori kamayadi. Bu esa pulning 
qadrsizlanganligidan dalolat beradi. Aksincha, agar bozordagi narxlar 
arzonlashsa, ma’lum miqdordagi pulga ko‘proq tovar sotib olish mumkin 
bo‘ladi. Bu pul qadrining oshganligini ko‘rsatadi. Iqtisodiyotda o‘rtacha 
narx-navoning muttasil pasayib borish jarayoniga deflatsiya deyiladi. 
Inflatsiya makroiqtisodiy jarayon bo‘lib, u mamlakat iqtisodiyotining 
hamma sohalarini qamrab oladi va deyarli barcha tovar va xizmatlar 
narxlarining oshishiga olib keladi.
Irving Fisher o‘z ilmiy faoliyatining asosiy qismini 
iqtisodiyot fanining tovar-pul munosabatlariga oid 
masalalar bo‘yicha nazariy izlanishlar olib borishga 
bag‘ishladi.
Uning ilmiy izlanishlarini muvaffaqiyatli olib borishida 
matematika bo‘yicha chuqur ma’lumoti qo‘l keldi.