Iqtisodiy bilim asoslari

Buni yodda tuting!
•
Mamlakatda muomaladagi pul miqdori tovar va xizmatlar 
hajmiga mutanosib ravishda o‘zgarib turadi.
•
Muomaladagi pul miqdori ko‘payib, narxlar oshishi inflatsiyaga 
olib keladi.
•
Inflatsiya natijasida pul qadrsizlanadi.
http:eduportal.uz

---

118
INFLATSIYA OQIBATLARI
23- MAVZU
Inflatsiya yildan-yilga o‘zgarib boruvchi hodisadir. Shuning uchun ham 
inflatsiya darajasi tushunchasini bilish juda muhim. Bu ko‘rsatkich asosiy 
tovar va xizmatlar narxlarining o‘sish tezligini namoyon qiladi. Inflatsiya 
darajasini iste’mol narxlari indekslari orqali hisoblab chiqarish mumkin.
Ya’ni, inflatsiya darajasi =
Bu formuladagi NI
0
– birinchi yildagi iste’mol narxlari indeksi, 
NI
1
– keyingi yildagi iste’mol narxlari indeksi. Aynan mana shu formula 
orqali iqtisodiyot qanday holatda ekanligini bilib olish mumkin.
Yuqori darajali inflatsiya iqtisodiyot uchun juda noxush hodisa bo‘lib, 
u mamlakatning barcha fuqarolariga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Bu davrda 
davlat budjetidan maosh oluvchi xizmatchilar, o‘qituvchilar, shifokorlar, 
FAOLLASHTIRUVCHI SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
1. Inflatsiya rasmdagi odamlarning turmush darajasiga qanday 
ta’sir ko‘rsatadi?
2. Pulning qadrsizlanishiga hayotdan misol keltiring.
3. Davlatimiz tomonidan shifokorlar va o‘qituvchilarning maoshlari 
oshirilishi bilan inflatsiya orasida qanday bog‘liqlik bor?
NI
1
-NI
0
NI
0
http:eduportal.uz

---

119
Bilasizmi?
Birinchi jahon urushidan keyin, 1923- yili Germaniyada narxlar
1,3 trillion marta oshib, giperinflatsiya kuzatilgan. 1985- yili Boliviyada 
inflatsiya darajasi 8000% ga yetgan. 1993- yili Braziliyada inflatsiya 
darajasi 2148% ni tashkil qilgan. 1990- yillar boshida esa sobiq sovet 
ittifoq respublikalarining barchasida inflatsiya darajasi yuqori bo‘lgan.
harbiylar, nafaqa oluvchilar, shuningdek, mablag‘larini jamg‘arayotgan 
fuqarolar ko‘proq zarar ko‘radi. Chunki yillar davomida ular yiqqan 
pul mablag‘lari tezda qadrsizlanib qoladi. Shu bois odamlar banklardan
omonatlarini olib, do‘kondan tovarlar sotib ola boshlashadi. Natijada 
tovar tanqisligi vujudga kelishi mumkin. Inflatsiya darajasini hisobga 
olmasdan, pulini birovga qarzga bergan kishilar ham inflatsiyadan ziyon 
ko‘rishadi.
O‘sish sur’atlariga qarab inflatsiyaning quyidagi darajalarini farqlaydi-
lar: sudraluvchi, yuguruvchi va giperinflatsiya.
Sudraluvchi (mo‘tadil) inflatsiyada narxlarning o‘sishi 10 % dan 
oshmaydi. Bunday inflatsiyani iqtisodchi olimlar, odatda, iqtisodiyotdagi 
me’yoriy holat deb qaraydilar.
Yuguruvchi inflatsiyada narxlar 10%dan 50%gacha oshadi. Bu 
iqtisodiyot uchun xavfli holatdir. Bunday holatda davlat tomonidan 
inflatsiyaga qarshi tezkor va keskin choralar ko‘rish talab qilinadi.
Giperinflatsiya davrida narxlar yiliga 50 baravardan ham ko‘pga oshadi. 
Bu ishlab chiqarish korxonalari faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ishlab 
chiqarish sur’atlari pasayadi. Tuzilgan bitimlar o‘z kuchini yo‘qotadi, 
chunki shartnomadagi narxlar tomonlarni qanoatlantirmay qo‘yadi.
Omonatchilarning o‘z pul mablag‘larini banklardan shoshilinch talab 
qilishi va olishi natijasida banklar bankrotlik holatiga tusha boshlaydi. 
Pul mablag‘lari bor banklar ham qarzga pul berishdan cho‘chib qoladi. 
Bunday inflatsiya paytida ishlab chiqarilgan tovarni sotish ham befoyda 
bo‘lib qoladi. Chunki xom ashyo va resurslar narxining kun sayin 
oshishi tufayli tovarni sotishdan tushgan pulga yana shuncha tovar ishlab 
chiqarish amri mahol bo‘lib qoladi. 
Tadbirkorlar ishlab chiqarish bilan shug‘ullanmay qo‘yishadi. Ko‘plab 
ishlab chiqarish korxonalari yopiladi. Ishsizlar ko‘payadi. Tadbirkorlar 
faqat qisqa muddatli savdo-sotiq bilan shug‘ullanadigan bo‘lib qoladi. 
Chunki bu paytda pulni qadrsizlanib ulgurmasdan sarflash kerak bo‘ladi.
Giperinflatsiya davrida davlatning bir maromda kechayotgan iqtisodiy 
siyosati izdan chiqadi. Davlat budjetining kamomadi keskin oshib ketadi. 
Davlat o‘z zimmasidagi ijtimoiy vazifalarni bajarishga mablag‘ topa olmay 
http:eduportal.uz

---

120
qoladi. Mamlakatda ham iqtisodiy, ham ijtimoiy tanglik vujudga keladi. 
Giperinflatsiya natijasida mamlakat iqtisodiyotining barcha sohalari zarar 
ko‘radi. Bugungi kunlardagi giperinflatsiyaga Venesuela mamlakatidagi 
ahvol yaqqol misol bo‘la oladi. Bu mamlakatda 2018- yilda, Xalqaro 
valuta jamg‘armasi ma’lumotlariga ko‘ra inflatsiya darajasi 1 370 000% 
ni tashkil qilgan. YaIM 15% ga qisqargan, 3 milliondan ortiq aholi 
giperinflatsiyadan qiynalib mamlakatni tark etgan.
Inflatsiyaning oldini olishga qaratilgan choralar davlatning asosiy 
iqtisodiy vazifalaridan biri hisoblanadi. Davlatning inflatsiyaga qarshi 
qaratilgan chora-tadbirlariga quyidagilar kiradi: