Iqtisodiy ta'limotlar

4.3. Alisher Navoiy asarlaridagi iqtisodiy g`oyalarning mohiyati 
Buyuk mutafakkir Alisher Navoiy ijodida ham iqtisodiy g`oyalar muhim 
o`rinni egallaydi. Uning asarlarida va faoliyatida ayniqsa tijorat, savdo 
masalalari ancha mukammal yoritilgan. A.Navoiy asarlarida savdogarlik ishi 
ma'qullanadi, lekin tovlamachi va chayqovchi qattiq tanqid qilinadi. A.Navoiy 
davlat arbobi sifatida mamlakatni tinch saqlash, obodonlashtirish ishiga katta 
hissa qo`shdi. U tirikligida mingta inshoot qurishga va'da bergan va va'dasining 
ustidan chiqqan, ko`pgina madrasa, shifoxona, hammom, ko`prik, rabot va 
boshqalarni o`z hisobidan qurdirgan. Mehnatning inson va jamiyatdagi o`rniga, 
do`stlikka yuksak baho bergan. 
Alisher Navoiy (1441-1501) shoir va davlatning 
yetakchi vaziri sifatida nom qozongan. Navoiyning 
mana bu sifatlari uning ijtimoiy-iqtisodiy, falsafiy 
qarashlarida yaqqol ko`zga tashlanadi. Navoiy o`z 
davrining progressiv kishisi sifatida gumanistik va 
vatanparvarlik mafkurasi ramkasidan otilib chiqdi. U 
o`z davrining siyosiy va iqtisodiy ahvolini yaxshilash, 
mamlakatning iqtisodiy qudratini barkamollashtirish 
uchun kishilarda gumanistik vatan-parvarlik xislatlarini 
uyg`otish kerak ekanligini erta tushunib yetdi. 
Navoiyning dastlabki ijtimoiy-iqtisodiy fikrlari 
shakllangan asari - bu 1469 yilda Husayn Boyqaroning 
taxtga kelishiga bag`ishlangan "Hiloliya" asaridir. 
Husayn Boyqaroning taxtga kelishini Navoiy zulmat 
qorong`uligini yoritadigan "hilol", ya'ni uch kunlik oy 
bilan tenglashtiradi. Mamlakatning iqtisodiy, siyosiy 
qudrati mustahkamlanishiga, aholining ijtimoiy, moddiy 
ahvoli yaxshilanishiga, feodal urushlarga barham berilishiga, mamlakatda 
tinchlik o`rnatilishiga ishongan. Navoiy Husayn Boyqaroni shohlar shohi deb 
maqtaydi. Lekin Navoiy, maqtash bilan birga muhim ijtimoiy-iqtisodiy fikrlarni 
ham ilgari suradi. Hukmdorni maqtash Navoiy tomonidan qo`llanilgan taktik 
bir usul edi. Uning asosiy strategik maqsadi esa mamlakatning iqtisodiy-siyosiy 
ahvolini yaxshilashga, yagona markazga, markazlashgan, qudratli davlat barpo 
qilishga qaratilgan edi. Navoiy Husayn Boyqaroning taxtga kelishidan 
mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy, sotsial-siyosiy va madaniy-oqartuv sohalarida 
yuksak o`zgarishlar amalga oshirilishiga katta umid bog`laydi. 
Navoiy shaxsning tarixdagi roliga katta e'tibor berib, mamlakat iqtisodiy 
ahvoli shu mamlakat hukmdorining aql-idroki va qobiliyatiga bog`liq deb 
hisoblaydi. Agar mamlakat hukmdori fanlarni, ayniqsa, iqtisodiyot, tarix, 
falsafa va siyosiy fanlarni mukammal bilsa, u boshqarayotgan mamlakat obod