Iqtisodiy ta'limotlar

Ulug`bek

---

73 
O`sha davrda ham iqtisodiy rivojlanishning soliq tizimi bilan 
chambarchas bog`liqligi yaxshi ma'lum edi. Soliq yig`imi qancha yuqori bo`lsa, 
ishlab chiqaruvchilar manfaatdorligi kamdir, ammo soliqning pastligi aholi 
uchun qulay bo`lgani bilan, davlatning boshqaruv, mudofaa va boshqa 
maqsadlariga doimo to`g`ri kelavermaydi. Shularni yaxshi tushungan 
hukmdorlar soliqni iloji boricha me'yorida saqlash va uni yig`ishning ma'lum 
adolatli usullarini qo`llanganlar. Masalan,Ulug`bek hukmronligi davrida g`alla 
g`aram qilinmasdan avval soliq to`plash qat'iyan man' etilgan, chunki dehqon 
hosil yig`ib olgachgina real soliq to`lash imkoniga ega bo`ladi. Soliq aniq uch 
muddatda, dehqon hosili pishishiga qarab bo`lingan: 
1) saraton (iyun-iyul); 
2) sumbula mezon(avgust va sentabr); 
3) qavs(noyabr). 
Yana bir muhim masala shuki, soliqlarni yig`ish paytida soliqchilar 
dehqon, chorvador yoki bog`bonga nisbatan zug`um o`tkazmasligi, jismoniy 
kuch ishlatmasligi va ishni urush janjalgacha olib bormasligi zarur qilib 
qo`yilgan. Bu bilan insonning haq-huquqi, yashashga bo`lgan daxlsizligi 
ta'minlangan. 
Umuman, soliq bo`yicha qarzdorlarni bandi qilish va zanjir bilan 
kishonlab, ularga nisbatan qattiq choralar ko`rishga soliqchilarning haqqi yo`q 
edi. 
Soliq miqdori va to`lov tartibini buzmaslikka, suiiste'mollikning oldini 
olishga harakat qilingan. Tartibga amal qilmagan ayrim ma'murlar jazoga 
tortilgani ma'lum. 
Bu davrda ichki va tashqi savdoga katta ahamiyat berilgan. Xitoy, 
Hindiston, Tibet va boshqa ko`pgina davlatlar bilan savdo aloqalari olib 
borilgan. Bu borada savdogarlar uchun qulay sharoitlar yaratilganligini alohida 
ta'kidlab o`tish kerak. Elchilar "Buyuk ipak yo`li" xafvsizligini ta'minlash 
borasida katta ishlarni amalga oshirganlar. 
Mamlakat iqtisodiyotining ahvoli, ayniqsa, hunarmandchilik va 
savdoning rivojlanishi, tovar-pul munosabatlari, milliy valuta mustahkamligiga 
bevosita bog`liq. Ma'lumki, pulning uchta asosiy vazifasi mavjud:1) qiymat 
o`lchovi; 2) almashuv vositasi; 3) jamg`arma vositasi. Agar pulning miqdori, 
uning nufuzi mustahkam bo`lmasa, iqtisodiyot posongisi, muvozanati buziladi. 
Shularni hisobga olib, vaqti-vaqti bilan pul islohotlari o`tkazib turiladi. 1428 
yili Ulug`bek tomonidan o`tkazilgan islohot katta ijobiy ahamiyatga ega bo`ldi. 
Muomaladagi fulusiy pullar almashtirildi.
Ulug`bek davridagi islohotlar tovar pul munosabatlari rivojiga muhim 
hissa qo`shdi. Iqtisodiyotning barqarorligiga erishildi. 

---

74