Iqtisodiy ta'limotlar

 
Jon Grey 
 
J.Grey yoshlik yillaridanok R.Ouen pamfletlarini o`qib, ularni targ`ibot 
qildi. 1825 yilda u o`zining "Inson baxti haqida ma'ruzalar" kitobini nashr 
qildirdi. XIX asrning 20-30 yillarida ingliz ishchilarining sevimli kitobi bo`lgan 
bu kitob R.Ouen ta'siri ostida yozilgan edi. J.Greyning fikricha, jamiyat uch 
kategoriyadagi kishilarga bo`linadi: birinchisi ishchilar, ular barcha moddiy 
boyliklarni yaratuvchilardir. Ikkinchisi shifokor, o`qituvchi va boshqalardir. 
Uchinchisi esa "mustaqil sinflar"dir. "Bu mustaqil sinflarni tashkil qiluvchi 
kishilar 
ikki 
xil 
holatga 
bog`liqdir. 
Birinchidan, 
atrofdagilarning 
mehnatsevarligiga, ikkinchidan nohaqlikning mavjudligiga. Bu esa ular ustidan 
hukmronlik qilish imko-niyatini beradi." J.Greyning qarashlarida siyosiy 
zo`rlikdan yuz ugirishga va adolatga tinch yo`llar bilan erishishga chaqiriqni 
uchratishimiz mumkin. 
Olimning fikricha, jamiyatning asosini ayirboshlash munosabatlari 
tashkil qiladi. Kishilar orasidagi boshqa barcha munosabatlar esa mana shu 
munosabatlar ustiga quriladi. Qashshoqlikning bosh sababchisi esa raqobatdir. 
"Faqat savdo tartiblarining to`liq o`zgarishi insonlar baxt-saodatiga olib keladi". 
1831 yilda J.Greyning "Ijtimoiy tartib", "Ayirboshlash asoslari haqida 
harakat" nomli asarlari e'lon qilindi. Bu asarlar siyosiy iqtisodga oid asarlar 

---

224 
hisoblanib, unda ishlab chiqarish, taqsimot, aholi nufuzi, soliq va soliqqa tortish 
muammolari, shuningdek jamiyatda ayirboshlash tartibini qayta tashkil etish 
ko`rsatiladi. 
Umummilliy savdo palatasi tashkil etilib, u barcha tarmoqlar - 
dehqonchilik, sanoat va savdo ishlari boshqaruvini tashkil etadi. Yer va kapital 
egalari o`z mulklarini mazkur boshqaruv apparatiga bir yilcha avvaldan 
belgilangan mukofot hisobiga topshirib, o`zlarini turli tavakkallardan xalos 
qiladilar. 
Barcha xo`jalik ishlariga rahbarlikni palata topshirigiga ko`ra 
amaldorlar yoki ziyolilar olib boradilar. Sanoat va qishloq xo`jaligi mahsulotlari 
milliy savdo omborlarida saqlanib o`sha yerdan savdo do`konlariga sotuvga 
chiqariladi. 
Umummilliy idora tashkiliy reja asosida ish olib borib, tovarlar narxini 
ishlab chiqarish tannarxini qoplaydigan darajada va hatto foyda keltiradigan 
darajada belgilaydi. Ish haqlari esa hech qanday qiymatga ega bo`lmagan 
qog`oz pullar bilan to`lanadi. J.Grey o`zining "Xalq baxtsizligiga qarshi to`g`ri 
vosita" nomli pamfletida ishchi pullari g`oyasini rivojlantiradi. Bu ish vaqti va 
o`rtacha mehnat bahosini tasdiqlovchi kvitansiya ishchilarga do`konlardan 
shunga loyik mahsulotlarni sotib olish imkonini beradi. "Ishchi pullari" o`sha 
davrda turli ko`rinishlarda Prudon va Brey kabi olimlar tomonidan ham taklif 
qilingan edi.