Iqtisodiy ta'limotlar

15.2. J.B.Klarkning iqtisodiy ta'limoti 
(1847-1938) marjinalizmning "amerika maktabi" 
vakili bo`lib, XIX asr oxirida iqtisodiy ta'limotlarda ne-
oklassik yo`nalish shakllanishiga muhim xissa qo`shdi. 
AQSHda tug`ilgan bo`lajak olim keyinchalik 
Yevropa universitetlarida ta'lim oldi, Karl Knis (Ger-
maniyada "Tarixiy maktab" asoschilaridan biri) uning 
ustozi bo`lgan. 
AQSHga qaytgach o`qituvchilik qildi, T.Veblen 
uning qo`lida ta'lim olgan ekan. Klark Amerika iqtisodiy 
assotsiatsiyasining tashkilotchisi edi va 1893-1895 yy. Uning uchinchi pre-
zidenti bo`lgan. Uning asosiy asarlari: "Boylik falsafasi" (1886) va "Boylik 
taqsimoti" (1899). Bu asarlarda (ayniqsa 2-sida) iqtisodiyot fanining uch tabiiy 
bo`limlari, "ishlab chiqarish omillarining eng yuqori unumdorligi to`g`risidagi 
qonun" masalalarining yoritilishi muhimdir. 
Klarkning yozishicha, iqtisodiyot fanining predmeti jamiyatning barcha 
daromadlarini turli shakldagi daromadlarga ajratishdan iborat (ish haqi, foiz, 
foyda), bular o`z navbatida mos ravihda "ish bajarganligi uchun", "kapitalni 
berib turgani uchun" va "ish haqi va foizni koordinatsiya qilingani uchun" oli-
nadi. Bundan shu narsa kelib chiqadiki, bu daromadlar "sog` aql bilan" 
aniqlanganda. Ishlab chiqarish bilan shug`ullangan "insonlar sinfi"dan bironta 
odam bir-biriga da'vo qila olmaydi. 
Klark "eng yuqori ishchi", "ishning eng yuqori xarakteri", "eng yuqori 
naflik", "chegaraviy naflik", "eng yuqori unumdorlik" va boshqa marjinalistik 
kategoriyalar bilan ish yuritadi. U mikroiqtisodiy tahlilni to`laligicha ustuvor 
prinsip deb qabul qiladi. Robinzon hayotining iqtisodiy tadqiqotlarida 
qo`llanilishi o`z-o`zidan bo`lgan emas, chunki yakkalangan shaxs xo`jaligini 
boshqaruvchilar hozirgi davlat iqtisodiyotini boshqarishda davom etmoqdalar.
"Ijtimoiy daromadlarni taqsimlash" ijtimoiy qonun bilan tartibga soli-
nadi, bu qonun "eng mukammal erkin raqobat"da har bir ishlab chiqarish 
omilini u hosil qilgan boylik summasi bilan ta'min etishi mumkin. Albatta, bu 
boylik miqdoriy jihatdan inson farovonligini ta'minlashdagi manbalari che-