Iqtisodiy ta'limotlar

9.3. T.R.Maltus va uning "Nufuz nazariyasi" 
 
Ingliz iqtisodchisi Tomas Robert Maltus demografiya muam-molari 
to`g`risida birinchilardan bo`lib fikr yuritgan bo`lmasada, "Nufuz nazariyasi"ni 
ilk bor u yaratdi. Bu muammo bo`yicha barcha munozaralarda uning nomi bi-
rinchilardan tilga olinadi. Masalan, Aristotel (m.a. 384-322) "Siyosat" asarida 
aholisi kam sonli mamlakatni ideal davlat deb hisoblagan, chunki shunda sotsial 
garmoniya bo`ladiki, aholi me'yordan ko`p bo`lsa sotsial ziddiyat kelib chiqadi. 
U nikoh to`g`risida qonun taklif etgan, unda erkaklarga 37, ayollarga 18 yosh-
gacha farzand ko`rish taqiqlangan, uningcha aholi ko`pligi yer yetishmasligiga 
olib keladi va u qashshoqlikka mahkum etiladi. 
F.Kenye (1694-1774) "Aholi" (1756y.) maqolasida insonlar "boylik" 
manbayi ekanligiga ancha yaqin fikrlarni ilgari surdi. "Mamlakatning buyukligi 
uning aholisi bilan", degan edi u. Aholi mahsulot ishlab chiqarishni ko`paytirib, 
odamlar mehnatidan foydalanish masalalari davlatning bosh iqtisodiy siyosati 
obyekti bo`lishi kerak. Bu fikr A.Smit tomonidan rivojlantirildi. 

---

173 
V.Petti ham aholini ayniqsa uning mehnat qiladigan qismini ulug`lagan, 
boylik yaratuvchi deb hisoblagan, birinchi bo`lib "insoniy kapital" 
tushunchasini kiritgan. 
T.R.Maltus (1766-1834) dvoryan oilasida tug`ildi, 1788 yil Kembridj 
universitetini bitirgach, qishloq ruhoniysi sifatida ishlay boshladi, ilohiyot fan-
idan ilmiy darajaga ega bo`ldi. 1807 yildan boshlab "Ost-Ind" kompaniyasi 
kollejida siyosiy iqtisod professori lavozimida leksiyalar o`qidi.
Diqqatga sazovor tomoni shundaki, Maltus ancha kech, 39 yoshida tur-
mush qurdi, uch o`g`il va bir qiz otasi bo`lgan. Agar obrazli aytadigan bo`lsak, 
o`z ta'limoti va takliflariga amal qilgan. Taniqli iqtisodchi D.Yum va boshqalar 
bilan do`st bo`lgan.