Iqtisodiy ta'limotlar

20.3. P.Samuelsonning "Ekonomiks" asaridagi g`oyalar 
 
Shuni eslatib o`tmoqchimizki, 1901 yildan boshlab fizika, kimyo, 
mediyina (biologiya), adabiyot va tinchlikni saqlash sohalarida Nobel 
mukofoti berilib keladi. 1968 yili Shvetsiyadagi Riksbankning 300 yilligi 
munosabati bilan va albatta, iqtisodiyot fanining insoniyat hayotidagi 
yuksak rolini tan olish va rag`batlantirish maqsadida iqtisodiyot bo`yicha 
(oltinchi) Nobel mukofoti joriy etildi va 1969 yildan buyon har yili berib 
kelinmoqda. Birinchi bo`lib bu mukofot iqtisodchi - matematik olimlar 
gollandiyalik Yan.Tinbergen va norvegiyalik Ragnar Frishga "iqtisodiy 

---

351 
jarayonlarni matematik tahlil etishda dinamik modellarni rivojlantirish va 
qo`llash bo`yicha tadqiqotlari uchun" berildi (boshqa Nobel mukofotlari 
to`g`risidagi ma'lumotni A.Razzoqovning 1998 y. chop etilgan kitobidan 
olish mumkin).
1970 yilda (ikkinchi bo`lib) Nobel mukofoti P.Samuelsonga "statik 
va dinamik iqtisodiy nazariyani rivojlantirigani va shu bilan iqtisodiyot 
fani tahlilini yanada yuqoriroq pog`onaga ko`tarishga hissa qo`shgan ilmiy 
ishi uchun" berildi. Quyida shu iqtisodchining iqtisodiy g`oyalari 
to`g`risida fikr yuritiladi. 
Pol Antoni (1915) Chikago universitetida 
ta'lim olgan (1932-1935), Garvard oliy maktabida 
A.Xansen, V.Leontyev, Y.Shumperetlardan ilm 
o`rgandi. 1941 yildan Massachusets texnologik 
institutida 
ishlay 
boshladi 
(dastlab 
professor 
assistenti). Amerika iqtisodiy assotsiatsiyasi (1961), 
Ekonometrik jamiyat (1951). Xalqaro iqtisodiy 
assotsiatsiya 
(1965-1968) 
prezidenti 
bo`lib 
saylangan. Olim nazariyotchi bo`lish bilan birga, 
AQSH 
prezidenti 
yordamchisi, 
"Newsweek" 
jurnalida faol ishtirokchi ham edi. Biz bu olimni asosan "Ekonomiks" 
kitobi muallifi sifatida yaxshi taniymiz. Samuelsonning bu kitobi dastlab 
1948 yili chop etildi va 14 marta qayta nashr etilib, hozirgi iqtisodiy 
ta'limotlarning asosiy yo`nalishlaridan birini tashkil etadi. 
1992 yilda bu kitob Vilyam Nordxaus bilan hammualiflikda nashr 
etildi. "Ekonomiks" kitobi "Ekonomika" nomi bilan rus tiliga ag`darildi. 
Ma'lumki, hozirgi zamon (XX asr) iqtisodiy ta'limotlarida uch 
asosiy: 1)neoklassik; 2) keynschilik va 3) institutsional yo`nalishlar 
mavjud bo`lib, Samuelson shulardan birinchisining vakili sifatida ijod 
etgan. 
Klassik (mumtoz) maktab iqtisodchilari allaqachonlar (XVIII 
asrda) davlat xususiy tadbirkorlar kirisha olmaydigan yoki kirishni 
xohlamaydigan ayrim tovarlarni ishlab chiqarish va xizmatlar ko`rsatishni 
(masalan, milliy mudofaa sohasiga taaluqli), uning o`zi zimmasiga olish 
kerak, degan fikrga rozi bo`lganlar. Lekin, shu bilan birga ular bunday 
ishtirok juda kam darajada bo`lishi kerak deb, hisoblar edilar. 
Samuelson hal qilishni mumtoz maktab bozor ixtiyoriga qoldirishni 
istagan haddan tashqari ko`p muammolarga bozorning ta'siri unchalik 
o`tabermasligini sezdi. qo`shmcha oqibatlar, sog`liqni saqlash, ta'lim , 
sanoatning ifloslantirishi muammolariga talab va taklif qonuni ta'sir