Iqtisodiy tarix faniga kirish
Qadimgi Gretsiya rivojlanishining asosiy xususiyatlari
Download 1.83 Mb. Pdf ko'rish
|
1-Mavzu boyicha (1)
|
2.2. Qadimgi Gretsiya rivojlanishining asosiy xususiyatlari
Grek mustamlakachilik yo‘nalishlari 3 turga bo‘linadi. Birinchisi shimoliy va sharqiy Qora dengiz sohillari ochilgan yo‘llar. Bu yerda eng katta grek mustamlakalaridan Olviya (Buga ustesi), Xersones, Feodosiya va Pantikapey (Qrim), Fanagoriya (Kubani ustesi) 1 . Grek mustamlakachilik harakatining yana bir yo‘nalishi G’arb tomon Ap- penin va Pireney yarimorollari tomon yo‘nalgan edi. Eng katta va asosiy grek mustamlakalari Italiya sohillarida va Sitsiliya orollarida edi. Mustamlakalarda kelib joylashgan greklar juda katta shahar- lar barpo etdilar, jumladan Sirakuzi, Tarent, Neapolis, Messinu va b. Nihoyat, greklarning oxirigi yo‘nalishi janubga ya’ni Shimoliy Afrikaga yo‘nalgan edi. Gretsiyaning mustamlakachilik harakati uning boshqa davlat- lar bilan savdo aloqalarini rivojlantirdi. Mustamlakachilik Gretsiya jamiyat hayotiga ijobiy ta’sir ko‘rsatib va uning xo‘jalik hayoti- ni kengaytirdi va eng ahamiyatlisi u quldorlik tuzumini yanada rivojlantirdi. So‘nggi, Gretsiya hayotida to‘rtinchi voqea bu eramizdan av- valgi VI va IV asrlarda Afina quldorlik davlatini gullab yashnashi edi. Eramizdan avv. VI asrga kelib Gretsiyaning eng rivojlangan davlat - shahri Afina o‘rta Gretsiyaning janubi-sharqi Attikada joy- lashgan edi. Attika uch tarafidan dengiz bilan o‘ralgan bo‘lib, qoy- ali tog‘lar tashkil topgan bo‘lib dehqonchilik bilan shug‘ullanib bo‘lmasdi. Lekin u yer osti metallarga boy edi jumladan kumush, marmar va yuqori sifatli loyning mavjud bo‘lishi unda hunarmand- chilik va savdo rivojlanishiga olib keldi. Eramizdan avv. VIII asrlarda Afinani boy zodagonlar (“Evpatrid” - oliyjanoblar) boshqarar edi. Ularning saralangan vakillari (arxon- tam) va maslahat kengashi (arxeopaglar)ga qadimgi basilevslarn- ing davlat boshqaruv vakolati tegishli edi. Evpatridlar borgan sari demoslarni eza boshladilar. Mustamlakachilik natijasida Attikada demoslar ichidan yangi savdo - sanoat tarmog‘i yangi sinf ajralib chiqa boshladi, bu yangi sinf o‘zi ham qul va kambag‘al sinfni siqib chiqara boshladi. 1 Конотопов М. В., Сметанин С. И. Экономическая история: Учебник. - 9-е изд., доп. и перераб. - М.: Издательско-торговая корпорация «Дашков и К°», 2007. – С.28. 31 Bu yangi quldorlar evpatridlarning o‘zboshimchaligi bilan kel- isha olmasdi va yangi quldorlar o‘zlariga tarafdorlar yig‘a bosh- ladilar. Afina o‘z kuch-qudratini grek - forslar (mil.avv.500-479y.) bilan bo‘lgan jangda katta o‘lja va asirlar bilan mustahkamlab oldi. Afi- na butun grek davlatlar ittifoqini va Afina dengiz qo‘mondonligini tuzdi. Natijada Afina Qadimgi Gretsiyaning iqtisodiy va siyosiy markaziga aylanadi. Eramizdan avv. V asrga kelib Afina iqtisodiy rivojlanishn- ing cho‘qqisiga chiqdi, uning zamirida qullar mehnatidan keng foydalanish yotadi. Qullar xalq xo‘jaligining hamma sohalarida ishlatila boshlandi, jumladan qishloq xo‘jaligida, qurilishida, ke- malarda hunarmandchilik ustaxonalarida, tosh konlarida va b. Er- gasteriya - deb nomlangan hunarmandchilik ustaxonalarida qul- lar mehnatidan keng foydalanilardi, ular metall buyumlar, sopol idishlar, qurollar va mebel, oyoq-kiyim, taqinchoqlar yasash bilan shug‘ullanishar edi. Vaqt o‘tishi bilan Afinaning tashqi ko‘rinishi o‘zgardi, yangi imoratlar qad ko‘tardi, u o‘z zamonining hunarmandchilik va madaniyat markaziga aylandi. Afinaning Pirey gavani o‘z davrin- ing mashhur savdo portiga aylandi. Chunki Pirey orqali Afina va boshqa grek polislari vino, alifa moyi, metallar va turli buyumlar olib chiqilardi va Pireyga non mahsulotlari, shirinliklar, qimmat- baho buyumlar va fil suyagi, temir, mis va shunga o‘xshash turli xil mahsulotlar olib kelinar edi. Savdo bilan birgalikda, Gretsiyada pul almashtiruvchilardan chiqqan sudxo‘rlar paydo bo‘ldi. Metall pullar keng muomalaga qo‘yilgan edi. Lekin Afinaning rivojlanishi davomiy emas edi. Eramizdan avv. 433 yilda Afinada Gretsiya janubidagi Sparta nomli kuchli aris- tokrat quldor davlat bilan jang boshlandi. Bu jangda Sparta yutib chiqdi. Ikkala davlatning urushdan keyin kuchsizlanishi eramizdan avv. IV asrda Gretsiya shimolida joylashgan Makedoniya tomoni- dan bosib olinishiga sabab bo‘ldi. Mashhur Makedon shohi Iskandar Zulqarnayn keyinchalik o‘zining g‘olibona yurishlari bilan Sharqqa qarab yo‘l oldi. Iskandar juda katta imperiya tuzdi lekin u katta bo‘lgani bilan juda tarqoq edi shuning uchun u tezda mayda-mayda davlatlarga ajralib ketdi. Shundan so‘ng antik dunyoning siyosiy hamda iqtisodiy markazi 32 |
