Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya 37

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

60 

 

O‗sish qutblari g‗oyasi shved olimi – Lund universiteti professori (Shvetsiya) 

T.Xagerstrandning  yangiliklar  diffuziyasi  nazariyasiga  o‗xshab  ketadi.  Faqat 

muallif bu g‗oyani ko‗proq sotsial geografiya bo‗yicha ishlab chiqqan. 

Chindan  ham,  jahon  taraqqiyoti,  dunyo  xo‗jalik  tizimining  rivojlanish  tarixi 

fan-texnika  yutuqlari,  ilmiy  yangiliklar  va kashfiyotlar, innovatsiyalar, texnologik 

determinizm  bilan  bog‗liq.  Tarix  nuqtai  nazaridan  yondashganda,  jahon  xo‗jaligi 

rivojlanishida  ma‘lum  sikllarni  ajratish  mumkin.  Bu  davr  yoki  sikllar  yangi 

kashfiyotlarning ixtiro etilishi, tatbiq etilishi, tarqalishi va ularning o‗rniga boshqa 

innovatsiyalarning kelishi bilan belgilanadi. 

Maxsus  adabiyotlarda  amerikalik  U.Rostouning  (XX  asr,  60-yillar)  iqtisodiy 

rivojlanishning  bosqichlari,  rus  iqtisodchisi  N.D.Kondratyevning  30-yillarda  fan-

texnika  o‗zgarishlariga  asoslangan  nazariyasi  mavjud.  Dunyo  xo‗jaligining  uzoq 

muddatli  rivojlanishidagi  o‗rnini  aniqlashda  1892-1928-yillarda  rus  iqtisodchisi 

N.D.Kondratyev  tomonidan  birinchi  marta  katta  bosqichlar  nazariyasi  –  ―Uzun 

to‗lqinlar‖  taklif  etildi.  Keyinchalik  bu  nazariya  yanada  rivojlantirildi  va  qisman 

dunyo xo‗jaligi tadqiqotlarida keng qo‗llanilmoqda. 

N.D.Kondratyev  nazariyasi  va  boshqa  qator  tadqiqotlar  asosida  dunyo 

xo‗jaligi  rivojlanishida  3  ta  katta  bosqichni  –  industriyalashgacha  bo‗lgan 

rivojlanish,  industriyalash  bosqichi,  industriyalashdan  keyingi  rivojlanish 

bosqichini, uchta – birinchi, ikkinchi va uchinchi sanoat inqiloblarini hamda ―Uzun 

to‗lqinlar‖  davrlarini,  ya‘ni  N.D.Kondratyev  belgilagan  besh  davrni  ko‗rsatib 

o‗tish mumkin. 

Hunarmandchilik  va  manufaktura  ishlab  chiqarishi  hukmronlik  qilgan 

industriyalashgacha bo‗lgan bosqich boshlang‗ich davr deb ataladi. 

To‗rtta ―Uzun to‗lqin‖ga teng keluvchi birinchi va ikkinchi sanoat inqiloblari 

davrida quyidagilar yetakchi mavqega ega bo‗ldi:  

  I davrda – tikuvchilik va hunarmandchilik;  

---