Iqtisodiyot asoslari

va savdo imkoniyatlari. 
5. Xaridorlarning iqtisodiy salohiyati va savdo imkoniyatlari. 
- 
Yuqorida ta’kidlab o’tganimizdek, raqobat - bu, qulay xo’jalik yuritish 
sharoitlariga ega bo’lish, yuqori foyda olish uchun tovar va xizmatlar ishlab 
chiqaruvchilar o’rtasidagi iqtisodiy kurashdir.
Raqobatni tahlil etar ekanmiz, quyida bayon etiluvchi to’rt asosiy me’zonga 
muvofiq raqobatning quyidagi turlari farqlanadi: 
1. Sotuvchining hatti - harakati tavsifiga bog’liq tarzda: 
a) siyosiy tavsifdagi raqobat; 

---

44 
b) oligopolistik raqobat farqlanadi. 
2.Tovarning tabaqalanganlik darajasiga muvofiq: 
a) bir turli raqobat; 
b) gomogen va ko’p turli raqobat (tovarning tabaqalashuvisiz); 
s) geterogen raqobat farqlanadi. 
3.Tarmoqqa kirib borish erkinligi darajasi jihatidan: 
a) ochiq raqobat; 
b) yopiq raqobat farqlanadi. 
4. Qo’llaniluvchi harakatlarga bog’liq tarzda: 
a) narx bo’yicha raqobat; 
b) g’ayrinarxiy raqobat farqlanadi. 
Raqobatning amalda bo’lish shakllariga mos tarzda bozor turlari farqlanadi. 
Bu haqda quyidagi jadvalni o’rganib to’liq xulosaga kelishimiz mumkin bo’ladi. 
Bozor tuzilmalarining turli xillarda bo’lishiga qaramay to’rtta raqobatga 
asoslangan bozor modellari farqlanadi:
1. Sof yoki mukammal raqobatga asoslangan bozor. 
2. Monopolistik raqobatga asoslangan bozor. 
3. Oligopolistik raqobatga asoslangan bozor. 
4. Sof monopolistik raqobatga asoslangan bozor. 
Sof mukammal raqobat,
bozor iqtisodiyoti sharoitida turli firmalar bir xil 
tovarlarni ishlab chiqarishida va uni sotishida, ifodalanadi. Ular o’z mahsulot va 
xizmatlarini, hech qanday tashqi kuchlar ta’sirisiz talab va taklif qonunlari ta’siri 
ostida bozorga taklif etadilar va bozorda tarkib topgan narxlar asosida sotadilar. 
Firmalarning ishlab chiqarish jarayonidagi harakatlari erkin ko’rinishda amalga 
oshadi. Biz erkin raqobatni tahlil etar ekanmiz, uning uchun quyidagi xususiyatlar 
xos ekanligini ta’kidlab o’tmoqchimiz: