Iqtisodiyot nazariyasi
Download 141.94 Kb. Pdf ko'rish
|
|
MO
Mamlakatiirnz Prozidenti 1. A. Karimov ta'kidlaganlaridek: "M u lk c h ilik m asalasini hal qilish bozorni vujudga keltirishga qaratilgan butun tadbirlar tizim in in g tauial toshi bo'lib xizmat q ila d i" 1 O'zbekiston Respublikasida iqtisodiyotning samarali rivojlanishiga va xalq farovonligining o'sishiga imkoniyat yaratuvchi har qanday shakldagi m ulkchilik bo'lishiga ruxsat beriladi. M ulkchilikning hainma shakllari daxlsiz bo'lishini va ularning rivojlanishi uchun teng sharoit yaratilishini qonun kafolatlagan. Respublikada m ulkiy xuguq tan olmadi va qonun bilan muhofaza qilinadi M ulkdor o'z mol —m ulkiga nisbatan qonunga zid bo'lmagan har qanday xatti - harakatlarni qilishga haqlidir. U m ulkdan qonun bilan ta'qiqlanmagan har qanday xo'jalik yoki boshqa faoliyatni amalga oshirishdan foydalana oladi. M ulkdor O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida ko'zda tutilgan sharllar va rloire chegarasida o'ziga tegishli m ulkiy huquqni amalga oshirish paytida tuqarolarning mehnatidan foydalanish to'g'risida ular bilan shartnoma tuzislii m um kin 2. M u lk obyektlari va subyektlari M ulkchilik munosabali o'zining obyekti va subyektiga ega. M ulkchilik obyekti —bu m ulkka aylangan barcha boylik turlari. Unga yer, suv, konlar, o'simlik va hayvonot dunyosi, mashinalar, mashina — uskunalar, imoratlai va inshootlar, moddiy va madaniy buyumlar, pullar, qimmatli qog'ozlar, mahsulotlar, xizmatiar, tarixiy yodgorliklar, iliniy — texnikaviy g oyalar, tovar belgilari, tovarlarninq o'zi, insonning unum li va ijodiy mehnat qilish qobiliyati kiradi. Мала shu moddiy va nomoddiy ne'matlarni o'zlashtirish yuz.asidan mulkiy aloqa shakllanadi Ne'matlar m ulkka aylangandagina o'zlashtiriladi. M ulkchilik subyekti — mulk obyektini o'zlashtirishda qatnashuv — chilar. mulkiy munosabatlarning ishtirokchilari. Bular jumlasiga davlat, respublika fuqarolari, jamoalar, ularning uyushmalari, jamoat va diniy tashkilotlar, luqarolai mug oilaviy va boshqa birlashmalari, xalqaro lashkilotlai, boshqa xonjiy yuridik shaxslai va tuqarolai kiradi. Turli yuridik shaxslai va luqarolar bit ta m ulkning subyektlari bo'lishi mumkin. Aytilgan subyektlarga qarab o'zlashtirish individual oilaviy, ijtimoiy — sinfiy, hududiv va um um m illiy tus oladi. Ijtimoiy tabaqalashgan jamiyatda o'zlashtirish uning darajasi va usuliga qarab har xil bo'ladi. : K n r im o v I A . O ' / b ' A i . - ’lM ji I . jlis o c iiy ' b l o b o l l . u m * iiu c ii.« r ln s b tir is J i y o T u K i — T : " O ’z b e k i s l o n " , 1405, !? - hr! O'zlashtiriladigan m ulk ikki xil bo'ladi: 1) ishlab chiqarish resurslari, ya'ni vositalarni o'zlashtirish; 2) ishlab chiqarish nafijalarini o'zlashtirish. Ishlab chiqarish resurslarini o'zlashtirishda moddiy va mehnat resurlari ishlab chiqarish sohibining m ulkiqa aylangandan so'ng o'zlashtiradi. Ishlab chiqarishdagi o'zlashtirish birlamchi. Bu yerda ishlab chiqarishning har ikkala omili (moddiy va inson omillari) birikadi, mahsulot va xizmatlar yaiatiladi. M ana shu omillarning o'zlashtirilishiga qarab, mehnat natijalariga nisbatan mulk shakllanadi. Ishlab chiqarish m tijalarim o'zlashtirish yaratilgan mahsulot, xizmatlarni, ularni sotishdan kelgan darom adm kishining m ulkiga aylanishini bildiradi. Resurslar kishining m ulki bo'lsa, natija ham um ki bo'ladi. Lekin bu holda egalik qilish, foydalanish va tasarruf etish yaxlit holda va bir subyekt ixtiyorida bo'lgandagina yuz beradi. M ulkchilik — bu mas'uliyat bilan m anfaatning o'zaro bog'liqligi hisoblanadi. M ulkdorm ng lnanfaati ostida, avvalambor, uning iqtisodiy manfaati yotadi. M ulkdorning iqtisodiy manfaati — lining boylik egasi sifatida hayotiy ehtiyoji bo'lib, xatti — harakat, fe'l — atvorni, iqtisodiy faoliyat sababini yuzaga chiqaradi. M ulkdorning manfaati nafaqat tirikchihk ehtiyojini, balki m ulkning miqyosi va xarakteriga qarab, tirikchihk zarurati chf garasidari chiqib, boylik orttirish, ijtimoiy hayotda martabali mavqega ega bo'hsh, obro orttirishni ham o ’z ichiga oladi. Jamiyatda kishilarning m ulkiy maqomiga qarab manfaat to'rtfa guruhga bo'linadi: 1. Individual manfaat, mulk egasining shaxsan o'ziga tekkan daromadda ifodalanadi. 2. Korporaliv — guruhiy manfaat, inulk egasi bo'lgan jamoaning hamjihat bilan o'zlashtiradigan daiom adi orqali yuzaga chiqadi. 3. Umumdavlaf manfaati. Bum davlat budjeti daromadlari ifodalaydi 4. M illiy m anfaat M illiy manfaat - jarniyatdagi m illiy b o y lik n in g ko'pay isluni lu k lin b , individual, q m u lm ы u nium davlaf m anlaatlarinim j birligidan iborat M ana shu to'rtfa manfaatlar zam inida xususiy, jamoa, davlat va milliy mulk yotadi. M ulknin g tavsifiga va miqyosiga qarab amalga oshiriladi. Lining quyidagi usullari mavjud 1. O 'z m ulkini kapital (sarmova) sifatida ishlatib o'zqalar molmntini q o ’Uab, t.-dbiikorlik qilish orqali luyda oli.sh. 2. O '/ m ulkini ijaiayri berib, ijara haqi olish. 1? 3. O 'z m ulkiga tayangan holda mehnati bilan daromad topisli, o'z mehnatiga asoslangan xo'jalik yurilish yo'li bilan pul topisll. I Pul shaklidagi o'/, m ulkini gar/.ga foiz hisobida berish. Vollanib ishlasb orqali o'z m ulki bo'lgan ish kuchidan daromad toplsh, ya'ni ish haqi olish. Demak, mulk egasiga nat, foyda keltiradi. Aytilgan usullarning rnavjudligi m ulk faqat bir usul bilan amalga oshadi degan gap emas. Bu usullar birgalikda qo'llanishi m umkin. M ulkdorlik pofensiali, ya'ni tavakkalchilik taqlidida va real, ya'ni amalda tasarruf etish, m ulkni o'z bilganicha ishlatish shaklida bo'ladi. M ulk real bo'lishi uchun m ulkdor uni o ‘z manfaati yo'lida lshlata olishi, undan naf ko'rishi kerak. M u lk n i ishga solish undan naf kutish bilan bog'liq. U ninq m uqobil yo'llari ham bo'ladi. M ulkn i saqlab qolish va ko'paytirish uchun pulga yer, uy, qiinm atbaho buyumlar, antikvar narsalar, aksiya, obligatsiya sotib olish m um kin. Bu muqobil usullardan qaysi birini tanlash keladigan nafga bog'liq. Aqar yer yoki uyni ijaraga berishdan tushadigan daromad aksiya keltiradigan daromaddan ko'p bo'lsa, m ulkdor shubhasiz birinchi yo'lni tanlaydi. Mulk kal'a bo'lsa, uning egasi birdaniga bir nechta alternativ yo'llarni tanlashi m um kin, chunki bir soliada yutqizsa, boshqasida yulib chiqadi. Kishilarning har bir qadam i ularning m ulkchilik munosabatidan kelib chiqadi. Ishchi o'z kuchining egasi bo'lganidan yollanib ishlaydi, natijada u mehnati uchun ish haqi oladi. Pul egasming aksiya, obligatsiya, yer —suv, zavod — fabrika sotib olishdan maqsadi o'z m ulkidan kelgan daromadni o'zlashtirish huguqiga ega bo'lishdir. Kishilar o'z m ulkiga tayanib xatarli ishni boshlaydilar, tavakkaliga yo ostidan, yo ustidan degan qabilida harakat qiladilar. M ulkning mavdujligi iqtisodiyotdagi xatti — harakatni oldindan belgilab qo'yadi. Jamiyat boyligini saqlash va ko'paytirish uchun ko'pchilikni m ulk sohibiga aylantirish zarur. Bu mulkiy munosabatlarni demokicitiva -lashtirib, xalqni milliy boyiikning haqiqiv eqasiqa avlantiradi. M ulkka ega bo'lislining uch asosiy yo'li bor: 1. M ulkn i ishlab topish, bunda lopilgan daromad hisobidan aksiyalar sotib olinadi, yoki pul boshqa yo'l bilan m ulk obyektiga aylanadi. 2. Davlat m ulkini xususiylashtirib, o'z m ulkiga aylantirish. Bu usul hozirgi davrda keng targalgan; ’ M ' - ' I O : , U L l j o l j 111 111 lv Ivr J I.) О 1 1 S1 1 4. M ulkdorlarning ko'payishi m ulk shakllarini koltiiib chiqarisln m um kin. 3. M u lk n in g turlari va x o'jalik yuritish shakllari Bozor iqtisodiyoti m ulkchilik shakllarining xilrna —xil bo'lishim talab qiladi, turli m ulk bo'lgan tovarning egalari bozor munosabatiga kirishadi. Tovar muayyan m ulk obyekti bo'lgandagina oldi —soldi qilinadi. M ulkch ilik bozor m unosabatining birlamchi asosi, lekin uning o'zi bozorsiz yuzaga chiqmaydi. O 'zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o'tish sharoitlarida m ulkchilik shakllari ko'payib, fuqarolar mulki, jamoa m ulki va davlat m ulki uning asosiy ko'rinishlariga aylanadi. M azkur m ulk shakllari, o'z navbatida, bir necha m ulk turlariga bo'linadi M ulkiy munosabatlar turli shakl va turdagi m ulkni o'z ichiga oladi. M u lk shakllari —bu o'zlashtirishning tavsili, ya'ni uning ko'rinishi, qiyofasi, majmuidir. O 'z mehnati evaziga o'zlashtirish, o'zgalar yaratgan boylikni o'zlashtirish, yakka tartibda, jamoa bo'lib. slierikchilik asosida o'zlashtirish borki, ular m ulkchilikning har xil shakllarini bildiradi. O'zbekiston Respublikasida quyidagi shabllardagi m ulk mavjud. • fuqarolarning shaxsiy va xususiy mulki; • kollektiv (shirkat) m ulki, shu jum ladan, oilaviy, mahalla, kooperativ mulk, ijaraga olingan korxona mulki, aksiyadorlar jamiyati, davlat korxonasi jainoasining, jamoat tashkilotlari va diniy tashkilotlar konsernlarning mulki, turli xo'jalik birlashmalari va uyushmalari mulki, yuridik shaxs hisoblangan boshqa jamoalar mulki; • Respublika, Qoraqalpog'iston Respublikasi, m a'm uriy — hududiv tuzilmalardan (kommunal) iborat davlat mulki; • aralash mulk; • qo'shm a korxonalar, chet el fuqarolari, tashkilotlar va davlat, sh u n in g d e k , chet el yuridik shaxslari m u lk i shaklida yuzaga chiqadi. Xususiy m ulk — ayrim kishilarga tegishli va daromad topishga qaratilgan mulk. Uning ikki ko'rinishi mavjud: 1) individual — xususiy mulk; 2) korporativ- guruhiy m ulk. Individual m ulk bor joyda boylikni o'zlashtirish alohidalashgan holda, ayrim m u lk d o r tomonidan amalga oshiriladi. Korxonani ijaraga berish yoki aksioner jam iyatiga aylaiitirish tanho m ulkdo r ixtiyorida bo'ladi. Kooperativ - xususiy m u lk deg an d a m a 'lu m bir guruh to m o n idan boy likni 14 sherikchilik asosida individual tarzda o'zlashtirish tushuniladi. M ulkning bunday shakli hissadorlikka tayanadi. Guruh a'zosi umumiy ishqa o'z hissasini pay fulush) sifatida xususiy m ulkini qo'shadi va shu uhishining m iqdonga yarasha daromad oladi. Xususiy mulkdan tashqari shaxsiy mulk ham borki, u ham individual o'zlashtirishni bildiradi. Ammo u xususiy mulkdan farqliroq, ya’ni daromad topishga xizmat qiJmaydi, balki shaxsiy ehtiyojni qondirishqa qaratiladi Asosan iste'mol buyumlari, ya'ni oziq —ovqat, kiyim — kechak, turar—joy, transport vositalari shaxsiy mulk obyekti bo'lib xizmat qiladi. Ular pul topishga emas, shaxsiy hayot kechirishqu qaratiladi. Bu m ulkning o'sish manbai iste'molga ajratilqan daromad hisoblanadi. Shaxsiy m ulkning ko'pligi jamiyat boyligini bildiradi. Xususiy va shaxsiy m ulk birgalikda fuqarolar mulki deb yurililadi. Ular o'rtasidagi chegara nisbiydir. Muayyan boylik shaxsiy m ulkdan xususiy m ulkka aylanishi mumkin Masalan, muayyan bir kishining topgan puli iste'mol tovarlari va xizmatlarni xarid etib, iste'mol qilishga ishialilsa, u shaxsiy mulkka aylanadi. Agar uni aksiyaqa aylanlirib, daromad topilsa, xususiy m ulk bo'ladi. Jamoa mill ki — boylikning muayyan maqsad yo'lida ayrim jamoalarqa birlashgan kishilar tomonidan birgalikda o'zlashtirilishidir Bu mulk sharoitida o'zlashtirish jainoadan tashqarida bo'la olmaydi ( ' 'zlashtirish sharti jamoaga kirishdir. Jamo mulki mehnasiz o'zlashtirishni inkor etadi va korpoiativ- \ususiv mulkdan larqli ravishda nafaqat mulkka, balki mehnatga ham hissa qo'sluslmi talab qiladi. Shundagina o'zlashtirish yuz beradi, islilab chiqarish resurslari birgalikda ishlatiladi, ammo olingan natijaning bir qismi yakka I a rt.ibda о ‘zlash tirilad i. Jamoa mulki mayda mulk eqalarininq ko'ngilli tarzda va o'z manfaati yo'lida turli jamoalarga birlashuvi orqali yuzaga keladi, uning obyekti moddiy boyliklar, subyekti esa jamoa a'zolaridir. Jamoa m ulkining ko'payishi ikki yo'l bilan boradi: 1) jamoaga yangidan kirgan kishilar bergan, ular hissasining umumiy m ulkka kelib qo'shilishi; 2) jamoa olgan daromadning bn qismininy moddiylashib, m ulk obyektiqa qo'shilishi. Ixoopeialiv mulk jamoa m ulkining asosiy tun, har xil koopeialivlarga birlashqan kislularniiig umumiy mulki, mulkdagi hissadorlikka asoslangan bo'lib, guruhiy mazmunga ega. Ijaraga olingan korxona |amoasi mulki -davlat mulkini korxona jamoasi tomonidan ijaraga olib ishlatishdir. Korxona jaruoasining mulki —ishchi va xizmashilar jamoasi davlatdan yoki xususiv mulk sohibid.m sotib olqan va !im u 1 1 !i\lash! i j il), biigalik'.la ■y.lushl 1 1 1 ladiqan mulk. Bu уек.1а mulk ikkiqa ajralmaydi, hamma mol —m ulk va pul mablag'lari korxona jamoasi ixtiyorida turadi. Korxona va tashkilotlar uyushmasi (assotsiatsiyasi) m ulki — ma'lum maqsad yo'lida uyuslima tashkil etganlarning um um iy m ulki O 'z faoliyalini uyg'unlashtirish, savdo —sotig, ishlab chiqarish, boshqarishni tashkil etish uchun har xil yoki bir xil m ulkka oid korxonalar va tashkilotlar ajratgan m oddiy va pul mablag'i hisobidan tashkil topqan, lekin ishtirokchilar m ulkidan alohidalashgan umumiy mulk paydo bo'ladi. Uni xar bir ishtirokchi emas, balki uyushma tasarruf eta oladi. Bu m ulk um um iy magsad yo'lidagina ishlatiladi. Ijtimoiy tashkilotlar m ulki —ijtim oiy tashkilotlar partiyalar, kasaba tashkilotlari, xalq harakatlari, turli fondlar va boshqalarqa a' 7 . 0 bo'lgan va o'z ulushini qo'shgan kishilarning um um iy mulkidir. U badal puli, ajratmalar, xo'jalik faoliyatidan tushgan daromadlar liisobidan paydo bo'ladi, tashkilotlar nizomida ko rsatilgan laoliyatni amalga oshirishga xizmat qiladi. Diniy tashkilotlar m ulki — dindorlar tashabbusi bilan vujudga kelgan tashkilotiarning mol —m ulki. Bu m ulk ham birgalikda tasarruf etiladi va u o'tmishdan meros qolgan diniy bino — inshootlar bilan cheklanmay, dindorlardan tushgan mablag'lar, korxona va tashkilotlanr-ig xayriya yordami, diniy inarosimlardan tushgan daromad hisobidan shakllanadi. O'zbekiston Respublikasi qonunida yuqorida ko'rib o'tilqan jamoa m ulki turiaridan tashqari oila muiki va mahalla mulki qonun bilan qayd etilgan. Oilaviy korxona va xo jaliklar borki, u yerdagi mol —m ulk daromad topishni ko'zlaydi, birgalikda o'zlashtiriladi. Bir necha qondosh oilalar uyushmasi jamoa bo'lib, uning doirasida mulkiy aloqa paydo bo'ladi. O ila m ulki obyekti oilaga qarashli mol — mulk bo'lib, u mehnat vositalari bilan birga iste'mol buyumlaridan ham iborat. O ila m ulki zam inida mikroiqtisodiyotning bir turi —oila xo'jaligi amal qiladi. M ahalla m ulki —m ahalla alilidan iborat jamoa doirasida unga qarashli boyiikning ham jihatlik bilan o'zlashtirilishidir M ahalla ixtiyoridagi bino -inshootlar (kulubxona, idora binosi), m arosinilaiga xizmat q iluv ch i asbob - a iq om lai mahalla m ulkining obu-kli b o b u , uning subyekti jam i m ahalla ahli hisoblanadi. M ahalla ahlining pul mablag'lari, davlat (mahalliy hokimiyat) bergan mablag'lar, m ahallada joylashgan korxona va tashkilotiarning xayriya ajratmaiari hisobiga mahalla mulki shakllanadi va o'sib boradi. Davlat m u lk i—boyiikning o'z vazifasini ado etishi uchun davlat to m o n id a n o'zlashtirilishidir. Bu m ulk davlat paydo bo'lishi bilan v u ju d g a keladi, am m o u n in g m aqsadi va miqyosi o'zgarib turadi U 16 xususiy va jamoa m ulkidan o'sib chiqadi, ya'ni ularga tegishli moddiy va nia'naviy ne'matlar davlat tasarrufiga o'tadi. Davlat m ulkining paydo bo'lishi va rivojalnishi guyidagilar hisobidau bo'ladi: 1) m ulkning milliylashtirilishi; 2) davlat mablag'i hisobidan korxonalar qurilishi; 3) jam iyatda yaratilgan, ammo boshqa mulklarga taalluqli daromadlarning bir qismidan soliq undirisb orqali davlat budjetiga olinishi. Turli mamlakatlarda davlat m ulki obyekti bir —biridan farq qiladi. K o'pchilik mamlakatlarda yer xususiy m ulk obyektiga kiradi, O'zbekistondagi m ulk to'g'risidagi qonunga ko'ra yer, suv, qazilmalar, o'simlik va hayvonot dunyosi davlat mulki deb e'lon qilingan. Davlat m ulki faqat unga qarashli korxonalar mol —mulki bilan cheklanmaydi, unga davlat tashkilotlari mahkamalaridagi mol —mulk, davlat budjetining pul mablag'lari, davlatga qarashli aksiyalar ham kiradi. Shuningdek, davlatninq xorijda ham mulki bo'ladi. Turli shakldagi mulklar bir —biridan tamomila ajralib qolmaydi, ularning o'zaro aloqasi faqat bozor orqali bo'lmay, ular kirishib ham ketadi, natijada aralash m ulk paydo bo ladi. Aralash m ulk muayyan bir obyektning turli mulkdorlar ishtirokida o'zlashtirilishini bildiradi. U hozirgi orhiq turdagi aralash aksioner kompaniyalarida aniq ifoda etiladi. Bu yerda xususiy mulk, jam oa ;nulki va hatto xorijiy mulk hissadorlik asosida birlashadi. M ulk obyekti birlashgan bolda ishlatilib, o'z egalariga daromad keltiradi. M ulkiy munosabatlarda davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish muhim o'rin tutadi. Davlat tasarrufidan chiqarish —davlat korxonalarini va tashkilotlarini jamoa, ijara korxonafariga aksionerlik jamiyatlarga, mas'uliyati cheklangan jamiyatlarga, davlatga garashli m ulk bo'lmaydigan boshqa korxonalar va tashkilotlarga aylantirishdir. X ususiylashtirish —fugarolarning va davlatga taalluqli bo'lm aqan yuridik shaxslarning davlat m ulki obyektlarmi yoki davlat aksiyonerlik jamiyatlarining aksiyalarini davlafdan sotib olishdir. Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishning uchta asosiy yo nalishlari: t. Davlat korxonalarini m ehnat ja m o a la n g a bepul topshirish. 2 . Davlat korxonalarini mehnat jamoalariga sotish yoki ijaraga berish, keyinchalik butunlay sotib olish. 3. Davlat m ulkini barcha jamiyat a'zolariga teng bo'lib berish. Davlat m ulkini topshirishning amalga oshirish m um kin bo'lgan shakllari: 1. Korxonalarda m ustaqil aksionerlik jam iv atlan n i va boshaa xo'jalik. jam oalarini tashkil etish. 2. Davlat m ulkini auksion (kimoshdi savdo) yuridik shaxslarga yoki jismoniy shaxslarga sotish. 3. Yuridik shaxslar tom onidan ijaraga olingan korxonalarni butunlay sotib olish. 4. Davlat korxonalarini m ehnat jamoalari tom onidan sotib olish. 5. Foyda keltirmayrotgan korxonalarni mehnat jamoalariga bepul berish (istisno tarigasida) Davlat tasarrufidan chigarish va xususiylashtirish obyektiarini sotish tartibi, narxi, bitim larni rasmiylashtirish tartibi, mablag i 1991—yil 19 —noyabrda gabul gilingan O'zbekiston Respublikasining davlat tasarrufidan chigarish va xususiylashtirish to'g'risidagi gonunda batafsil m a'lum ot berilgan. M u lk n i davlat tasarrufidan chigarish jarayoni ko'p ukladli igtisodiyotni barpo etishdan iborat strategik vazifaga bo'ysundirildi Bunda ustuvorlik xususiy mulkka, kichik va o'rta biznesga berildi. O'zbekiston respublikasida kichik va o'rta biznesni davlat yo'li bilan go'llab —guw atlash uchun tadbirkorlikni rivojlantirish fondi, kichik va o'rta biznesni rivojlantirishga ko'maljlashish fondi tuzildi. 1995— 1998 yillarda kichik va o'rta korxonalar soni 2 baravar ko'paydi. Bozor igtisodiyotiga o tis h davrida xususiylashtirishni gisga vagi davrida o'tkazish katr.i ahamiyatga egadir. C h unk i igtisodiyotni bozo/ m unosabatlariga o'tkazish m am lakat igtisodining rivojlanishiga va aholi turmush darjasini yaxshilashga, farovonligini oshirishga olib keladi A SO SIY TAYAN CH TUSHUNCHALAJR M u lk c h ilik m u n o sa b a tla ri- jam iyatdagi boyliklarni o'zlashtirish xususidagi igtisodiy munosabatlardir. M ulkch ilik o'zlashtirish borasidagi munosabatlar bo'lar ekan, u egalik gilish, foydalanish va tasarruf etishning yaxlitligini tagozo etadi. Download 141.94 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|